Karahanlı ve Gazneli medreseleri günümüze ulaşamamış olsa da bu medreselerde yetişmiş ya da eğitim vermiş nice âlimin ismi ve eserleri günümüze ulaşmıştır. Bunlar arasında Kaşgarlı Mahmud ve eseri Divanü Lugâti't-Türk, Yusuf Has Hacip ve eseri Kutadgu Bilig, Ahmet Yesevi ve eseri Divan-ı Hikmet yer alır.
بالدیز baldız
Kocaya göre hanımın kız kardeşine denir. "Bala" Küçük, çocuk manasınadır. Divânü Lügati't-Türk'te baldız şeklinde geçer. Genelikle küçük kız kardeş için söylenir.
Sayfa 79 - İnsan ve hayat kitaplığıKitabı okudu
"Türklerde de futbola benzeyen bir oyun vardı. Kaşgarlı Mahmut tarafından Bağdat'ta 1072 ile 1074 yılları arasında yazılan Dîvânü Lugati't-Türk'te Türklerin oynadığı "Tepük" isimli bir oyunun bahsi geçmektedir. Bu oyunda topun içi havayla doldurulmuş kuzu tulumlarından oluşturulduğu anlatılmaktadır.."
Bu Türk Dili aşıkı, Divanü Lugati't-Türk yazarı, Kaşgarlı Mahmud'dur. Kaşgarlı Mahmud, bundan dokuz asır evvel, hem de Bağdat'ta, Türk Dili için şunları söylüyordu:
"Türk dilini öğreniniz! Çünkü Türklerin uzun sürecek saltanatları olacaktır!'.
Onun dediği oldu. Fakat söylediği sözlerin hakikati bitmedi.
Sayfa 27Kitabı okudu
Seni sevdim çünkü Tanrı böyle istedi.
Soyunu bilmeyen nesilden, güçlü bir gelecek inşa etmesini beklemek hüsran olur.
At, Türk'ün kanadıdır.
Tembele bulut dahi yük olur.
Umudun Allah'tan olsun
Sevginin var olmadığı yerde güzel şeylerin yeşermesi mümkün değildir.
Dîvânu Lügati't-Türk'te 700 kadar kelime olup dil yenileşmesi bakımından pek çok istifade edeceğimiz bir kitaptır. Ayrıca eski Türklerin kültür ve medeniyeti hakkında da mühim malumat vermektedir. Mesela "ütü" kelimesinin eski şekli olan "ütük" hakkında şu sözler yazılıdır: "Mala biçiminde bir demir parçasıdır ki dikiş yerini yatırmak için kızdırılarak elbise üzerine bastırılır." Demek ki 10-11. asır Türkleri ütüyü biliyorlardı. Bu, onların yüksek bir maddi kültür seviyesinde olduklarını gösterir. Acaba ütünün mucitleri Türkler midir? Mendili icad edenler Uygurlar olduğu gibi ütünün ilk önce Karahanlılar tarafından kullanılmış olması pek muhtemeldir.
Sayfa 200 - ÖtükenKitabı okudu
Divanu Lugati't-Türk
Kaşgârlı Mahmud'un eseri Divânu Lügati't-Türk ise 466/1074'te tamamlanmış, 470/1077'de bu sırada Selçukluların korumasında bulunan Bağdat'ta Abbasi Halifesi Muktedi-Billah (1075-1094)'a takdim edilmiştir. Abbasi halifesine sunulmuş olmakla birlikte Doğu Karahanlı kültür dairesine ait bir eserdir.
Divânu Lügati 't-Türk, isminden de anlaşılacağı üzere, Türk lügatlerinin bir nevi Divânı olup, Türk şive ve ağız malzemesini içine alacak bir sözlük olarak düşünülmüştür. Fakat sonuçta eser, Türk dili ve kültürü için tam manasıyla bir hazine hüviyetini kazanmıştır.
Divânu Lugati't-Türk, Türk milletinin yüceliğini anlatmak, Türk dilinin Arapça'dan geri kalmadığını göstermek ve Araplara Türkçe'yi öğretmek için kaleme alındığından Türkçe'den Arapça'ya bir sözlük şeklinde tertip edilmiştir. Eserin yalnızca madde başları Türkçe, açıklamaları ihtiva eden kısımlar ise Arapça'dır. Madde başı olarak alınan kelime sayısı 8.000 civarındadır.
Karahanlılar dönemi söz konusu edildiğinde, hatırlamamız gereken en önemli iki eser ise Kutadgu Bilig ve Divânu Lügati't-Türk'tür.