Monsieur Teste

PAUL VALÉRY, MONSİEUR TESTE

Sanırım 2015 sonu ya da 2016 başıydı, daha önce beş farklı çevirimin basıldığı Tefrika Yayınları editörü bana ‘Paul Valéry’nin Monsieur Teste’ini çevirmeyi düşünür müsün?’ diye sorduğunda heyecanlanmış ve hatta bu ihtimal karşısında sevinmiştim bile! Aslına bakarsanız çok yanılmışım, üstelik iyi ki de bu kitabı çevirmek için bu korkunç zahmete girmemişim. Neden mi?

Cem Yılmaz ile yapılan söyleşilerde ona hep sorulur, ‘Gösterinize gelen birinin bir daha gelmeme ve gösterinizi başkalarına anlatma ihtimalinden çekinmiyor musunuz?’ diye. Cem de o malum cevabını hemen yapıştırır tabii, ‘Öyle çok şeyden, daldan dala konarak, süratle ve birbirleriyle tamamen alakasız şeyler anlatıyorum ki, seyircilerim gösterilerimde izlediklerini bırak birbirlerine anlatmayı, sonradan kendilerinin hatırlamaları bile olası değil!’ İşte ‘Monsiuer Teste’ de böylesi bir yapıt. Valéry bir otobiyografi yazmış, gerçi kronolojik değil, daldan dala, birbiriyle hem alakalı hem de çok alakasız tonla şey var, aslında her şeyi anlattığını sanırken kitap bittiğinde aslında hiçbir şey anlatmadığı kanaatine varıyorsunuz.

Eser bende neredeyse hiçbir şey bırakmadı, yalnızca onu okurken dinlediğim müzikler var aklımda. Aslında bu da çok önemli bir şey bence. Mesela, İthaki Yayınları için 2016 Ekim’inde çeviri anlaşması yaptığım (yazarın adı bende saklı) bir James Joyce kritiğinin orijinal metnini okuduktan sonra tüm James Joyce eserlerinin dilimizdeki çevirilerini okurken –Nevzat Erkmen çevirisiyle Ulysses de dahil- Vivaldi’nin Dört Mevsim Konçertosu’nu birkaç farklı yorumcudan dinlemiştim. Ne zaman James Joyce’un adı geçse bir yerde hemen kulağıma o dört konçertonun tınıları gelir. Monsiuer Teste’i de genellikle alternatif metal (System of a Down – Toxicity albümü) ya da Damien Rice (tüm albümlerini) dinleyerek okudum. İleride bu tınıları duyduğumda eminim aklıma hep narsist amcamız Paul Valéry’nin bu alemet-i farikası gelecektir.

Kitabın edisyonu ve özellikle çevirisi usta işi olmuş, bence çeviride bir hata yoktur, koca kitapta sadece iki dizgi hatası bulabildim. Ancak -her ne kadar zevkler ve renkler tartışılmaz deyişi varsa da- ben de bu kitabı okudum demek için okumak istiyorsanız buyurun okuyun. Sonra da uyarmadı, bilmiyordum falan demeyin bana, değerli zamanınızın kaybı olacaktır…

Elinizden kitap, kalbinizden huzur hiç eksik olmasın.

Süha Demirel, İstanbul, 8 Eylül 2019.

***
Kitabın Künyesi:
Monsieur Teste
Paul Valery
EVEREST YAYINLARI
Çevirmen: Ayberk Erkay
Haziran 2016, 1. Baskı
Sayfa Sayısı: 142
Kitap » Edebiyat » Roman (çeviri)

“M. Teste niçin imkansızdır? Çünkü o, imkanın ifritinden başkası değildir. Yapabileceği şeylerin tümünün endişesi hakimdir ona. Kendisini gözlemler, yönetir, ama yönetilmeye razı olmaz.”
•
Eserinin önsözünde M. Teste için kullandığı cümlelerden birkaçı bunlar.
•
Valery’i Türk okurlar olarak daha ziyade manzum eserleriyle tanıyoruz. Burada onun ‘tanımlanması güç’ bir kurgusal anlatısını bulacaksınız.
•
Katip Bartleby, Zorba veya Oblomov gibi edebiyatımızda yazarından önde olan kahramanların yanına yaklaşmaya aday bir karakter var karşınızda: Monsieur Teste.
•
Thomas Bernhard’ın söyleşilerini dinlerken de denk gelmiştim esere. “Karşıt düşüncemde olan eserleri seviyorum, onlarla dövüşürüm derken Monsieur Teste beni çok düşündürmüştür” diyordu Bernhard.
•
Kurgusal bir şekilde başlayan eser ilerleyen sayfalarda mektuplarla zenginleşip Valery’nin Teste’ye ait olduğunu söylediği ‘aforizma’ tarzında ifadeler ile son buluyor.
•
Farklı bir okuma deneyimi; fakat bir o kadar da değerli.

" İnsan kendi benliğine tepeden tırnağa silahlı girmeli." diyor Valéry.
Ahmet Hamdi Tanpınar'ın , Valéery'nin düşüncelerinden ve şiirinden etkilenmesi beni kitabı okumaya daha çok sevk etti.
Kitap 88 sayfadan oluşmakla birlikte bir çırpıda bitirilebilecek bir kitap değil.
Monsieur Teste'i keşfetmek , anlamak ve bulmak zor lakin herkesin içinde bir Monsieur Teste var mıdır? Bunu bilmek de zor ancak tek bir şeyi bilebiliriz ; Monsieur Teste var.
Kitabı tekrar okumak ve derinliğine nüfuz edebilmek adına kitaplığıma yerleştiriyorum. :)

Monsieur Teste tuhaf bir yaratı, bildiğimiz ya da bilebileceğimiz bir insan değil ama gölgesi sayesinde,mesafesiz orada-burada-şurada varolduğuna emin olunan ancak görünemeyen bir insan ama insan değil. “Görebileceğim her şeyi kaldırın ortadan” der, görmek de görünmek de istemez. Onu, O yapan, ondaki, ona meçhul olandır. Belki bir düşünceden ibaret ama düşünenden farklı. Valery’in sözleriyle, “İnsan, benden ve sizden farklıdır. Düşünen, katiyen düşündüğü şey değildir ve ilki, sese sahip olan bir biçim olduğundan, ikincisi, bütün biçimlere ve bütün seslere bürünür. Dolayısıyla, hiçbiri insan değildir. M.Teste hiç değildir.”
- Evet (dedi M.Teste). Öz hayata karşıdır.

Entelektüel son. Düşüncenin cenaze marşı.

M.Teste'yi karısının mektubundan tanımalı:
"O, ipleri hangi içsel uçuruma indirir bilinmez, kuşkusuz, zamanın çok ötesindeki bir tehlike çukurunda serüven arıyordur."

Böylesi atipik bir karakteri tanımak gerek.