Milan Kundera, Anatole France'ın Fransız devrimi sırasında geçen ve unutulmuş romanı Tanrılar Susamışlardı hakkında yazdığı bir denemesinde Fransız okurlar için kitabın bir açmazı olduğunu, okurların onu tarihsel bir roman ya da Tarihin basit bir tasviri gibi görme eğilimi taşıdıklarını belirtir:
"Fransız okurun karşı koyamayacağı bir
Sayfa 215 - 2015 Baskısına SonsözKitabı okudu
Pont evin'e göre, günümüz politikacılarının ta mamı biraz dansçıdır ve bütün dansçılar da politi kaya sokarlar burunlarım, ama bu gene de onları birbirine karıştırmaya yöneltmemeli bizi. Bir dans çıyı sıradan bir politikacıdan şu bakımdan ayırabili riz: İktidarın değil ünün peşindedir dansçı; şu ya da bu toplumsal düzeni dünyaya zorla benimsetme ye kalkışmaz (umurunda bile değildir böyle bir şey) ama kendi ben'ini ünlendirmek için sahnede kalmayı arzular
Robert Musil'in çağdaşları, kitaplarından çok onun zekâsına hayrandılar; bu çağdaşlara göre, Musil roman değil deneme yazmalıydı. Bu görüşü çürütmek için, olumsuz bir kanıt yeterlidir: Musil'in denemelerini okumak: Ağırdır, can sıkıcıdır bu denemeler, çekicilikleri yoktur. Çünkü Musil yalnızca romanlarında büyük bir düşünürdür. Düşüncesinin, somut kişilerin somut durumlarından beslenmeye gereksinimi vardır; kısacası, felsefi değil, romansal düşüncedir onun düşüncesi.
Fielding'in Tom Jones'unun on sekiz kısmının her birinci bölümü kısa bir denemedir. XVIII. yüzyılda, bu kitabın ilk çevirmenleri, Fransızların beğenisine uygun olmadıklarını ileri sürerek bunların tümünü atladılar. Turgenyev, Savaş ve Barış'ta, tarih felsefesini ele alan denemesel bölümler için Tolstoy'u eleştiriyordu. Tolstoy kendisinden kuşkulanmaya başladı ve bu önerilerin baskısı altında, bu bölümleri romanın üçüncü basımına almadı. Bereket versin, daha sonra, hepsini kitaptaki yerlerine koydu.
Bir romansal diyalog ve bir romansal eylem olduğu gibi bir romansal düşünce de vardır. Savaş ve Barış'taki uzun düşünceler, romanın dışında, örneğin bir bilimsel dergide düşünülemez. Hiç kuşkusuz, kasıtlı olarak naifleşmiş karşılaştırmalar ve eğretilemelerle dolu olan dil nedeniyle: Ama, özellikle, tarihten söz eden Tolstoy, bir tarihçinin yapabileceği gibi, olayların doğru betimlenmesiyle, bunların toplumsal, siyasal, kültürel sonuçlarıyla, şunun ya da bunun, vb., rolünün gelişmesiyle ilgilenmediği için; Tolstoy, tarihle, insan varlığının yeni boyutu olarak ilgilenir.
Varoluşun filozofları gündelik dilde kullanılan sözcüklere felsefî bir anlam giydirmeyi severlerdi. Heidegger'in verdiği anlamları düşünmeksizin boğuntu (angoisse) ya da gevezelik sözcüklerini ağzıma almam olanaksız. Romancılar bu konuda filozoflardan daha önce gelirler. Kahramanlarının durumlarını inceleyen romancılar, çoğu zaman, bir kavram
Tolstoy'da, insan, değişim gücüne, düşlemine ve zekâsına sahip olduğu oranda daha çok kendisidir, daha çok bireydir.
Buna karşılık, Lenin'e, Avrupa'ya, vb., karşı tutum değiştirdiklerini gördüğüm kişiler, birey olmayışlarında ortaya çıkıyorlar, kendilerini ele veriyorlar. Bu değişim ne onların yaratışıdır, ne buluşlarıdır, ne kaprisleridir, ne sürprizleridir, ne düşünceleridir, ne de delilikleridir; şiirsizdir bu değişim; değişen tarih anlayışına göre çok nesirsel bir hiza ve istikamete bakıştır; bir konum ayarlamasından başka bir şey değildir. Bu nedenle onlar bunun farkına bile varmıyorlar; sonuçta, hep aynı kişiler olarak kalıyorlar: Her zaman gerçeğin içindeler, içinde bulundukları çevrede ne düşünülmesi gerekiyorsa onu düşünüyorlar; kendi benlerindeki herhangi bir öze yaklaşmak için değil, ama başkalarıyla karışmak için değişiyorlar; değişim onların değişmeden kalmalarını sağlıyor.
'Düşünüyorum'. Nietzsche, her fiilin bir öznesi olmasını zorunlu kılan bir dilbilgisi kuralının benimsettiği bu olumlamadan kuşkulanıyor. Gerçekten, şöyle diyor: “Bir düşünce, 'o' ('kendisi') istediği zaman gelir, öyle ki 'düşünüyor' fiilinin belirteninin ‘ben' öznesi olduğunu söylemek olguları
Bir tuzak haline dönüşmüş dünyada insanın olanakları nelerdir?
Buna yanıt verebilmek için dünyanın ne olduğu konusunda belli bir fikre sahip olmamız gerekir. Varoluşsal bir varsayım olması gerekir elimizde.
Kafka'ya göre dünya bürokratlaşmış bir evrendir. Büro öteki toplumsal olgular gibi bir olgu olarak değil dünyanın özü olarak ele alınır.
Anlaşılmaz Kafka ve popüler Hasek arasındaki benzerlik ( ilginç, beklenmedik benzerlik) buradadır. Hasek orduyu bir gerçekçi, bir toplum eleştirmeni gözüyle, Avusturya - Macaristan toplumunun bir ortamı gibi değil, dünyanın modern bir versiyonu olarak betimler. Kafka'nın adaleti gibi Hasek'in ordusu da bürokratlaşmış uçsuz bucaksız bir kurumdur. Bu kurum, eski askeri erdemierin (cesaret, kurnazlık, beceri) artık hiçbir işe yaramadığı yönetim ağırlıklı bir kurumdur. Hasek'in asker bürokratları budaladır; Kafka'nın bürokratlarının bilgiççe ve saçma mantıkları da sağduyudan yoksundur. Kafka'da bir gizem kabuğundan aralanmış budalalık, metafizik bir parabol havasına bürünür. İnsanın gözünü korkutur. Joseph K, davranışlarıyla, anlaşılmaz sözleriyle her şeye karşın bir anlamı çözmeye çalışacaktır. Çünkü ölüme mahkum olmak çok korkunç bir şeyse de bir hiç uğruna, anlamsızlığın kurbanı gibi mahkum olmak da bütünüyle katlanılmaz bir durumdur. Dolayısıyla K suçluluguna razı olacak ve hatasını arayacaktır.
Sık sık modern romanın kutsal üçlüsünden söz edilir: Proust, Joyce, Kafka. Oysa bana göre böyle bir üçlü yoktur. Benim kendi roman tarihimde, yeni yönelimi, Proust sonrası yönelimi başlatan Kafka olmuştur. Kafka’nın “ben”i algılayış tarzı tamamen beklenmediktir. K. nasıl ve neyle tek ve eşsiz bir varlık olarak tanımlanıyor? Ne fizik görünümüyle (tanınmıyor), ne yaşamöyküsüyle (bilinmiyor), ne adıyla (yok), ne anılarıyla, ne eğilimleriyle, ne kompleksleriyle. Tutumuyla mı? Hayır, çünkü eylem alanı acı biçimde sınırlanmıştır. İçinden geçirdiği düşünceleriyle mi? Evet. Kafka durup dinlenmeden K.nın düşüncelerini izler ama bunlar özellikle o andaki duruma yöneliktir: Ne yapması gerekir o anda? Sorgulamaya gitmeli mi, kaçmalı mı? Papazın çağrısına boyun eğmeli mi eğmemeli mi? K.nın tüm iç yaşamına tuzağa düşürüldüğü durum egemendir ve bu durumu aşabileceği şeylerden (K.nın anıları, metafizik düşünceleri, başkalan üzerine düşünceleri) hiçbiri açıklanmamıştır hize. Proust için insanın iç dünyası bir mucize, bizi durmadan şaşırtan bir sonsuzluktur. Ama Kafka'nın şaşırtıcılığı burada değildir. İnsanın tutum ve davranışlarını belirleyen iç güdülerin neler olduğunu sorar kendi kendine. Temelden farklı bir soru sorar: Ezici dış belirleyicilerin, iç hareket ettiricileri ortadan kaldırdığı bir dünyada insanın elinde kalan olanaklar nedir? Gerçekten de, eşcinsel itkileri ya da arkasında acıklı bir aşk öyküsü olsaydı, K.nın tutum ve yazgısında bu ne gibi bir değişiklik yapabilecekti? Hiç.
Romanın eğilimi karmaşıklıkların eğilimidir. Her roman okuyucuya şunu söyler: "Olaylar sandığından çok daha karmaşık." Romanın bu evrensel doğrusu, sorudan önce gelen ve onu dışlayan basit ve çabuk yanıtların gürültüsü patırtısı içinde gitgide daha az duyulmaktadır. Zamanımızın anlayışına göre haklı olan ya Anna'dır ya da Karenin. Bize bilmenin zorluğundan ve anlaşılamayan doğrudan sözeden yaşlı Cervantes'in bilgeliği ise can sıkıcı ve yararsız görülüyor.
Yüzyılımızın büyük romancıları içinde belki de en az tanınanı Broch'tur. Nedenini anlamak o kadar zor değil bunun. Uyurgezerler'i henüz bitirmiştir ki, Hitler iktidarını ve Alman kültürünün yokoluşunu görür. Beş yıl sonra Avusturya'yı terkederek Amerika' ya gider ve ölünceye kadar orada kalır. Bu koşullarda doğal çevresinden yoksun kalan ve olağan edebiyat yaşamından kopan yapıtı zamanında oynaması gereken rolü oynayamaz; çevresinde bir okuyucu, yandaş ve uzman topluluğu oluşturamaz, bir okul oluşturamaz ve başka yazarları etkileyemez. Musil ve Gombrowicz'in yapıtları gibi onun yapıtı da büyük bir gecikmeyle (ve yazarının ölümünden sonra) keşfedildi (yeniden keşfedildi). Keşfedenler de Broch'un kendisi gibi yeni biçim tutkunları, bir başka deyişle "modernizm" yanlılarıydı. Ama onların modernizmi Broch'unkine benzemiyordu. Erken ya da geç gelmiş olması değildi bunun nedeni; Broch'un modernizmi kökleriyle, modern dünya karşısındaki tutumuyla, estetiğiyle farklıydı. Bu fark belli bir güçlük doğurdu: Broch (Musil gibi, Gombrowicz gibi) büyük bir yenilikçi gibi ortaya çıktı ama yenilikçiliği modernizmin yaygın ve geleneksel imajına uygun değildi (çünkü bu yüzyılın ikinci yarısında belli kurallara bağlanmış modernizmle birlikte neredeyse resmi diyebileceğimiz bir üniversite modernizmini de göz önünde bulundurmak gerekir). Bu resmi modernizm sözgelimi romanesk biçimin ortadan kaldırılmasını ister. Broch'a göre ise romanesk biçimin olanakları tükenmez.
Broch, “Yalnızca romanın keşfedebileceğinin" peşindedir. Ama bilir ki, klasik biçim (özellikle bir kahramanın serüvenine dayalı olan ve bu serüvenin basit anlatımını yeterli bulan biçim) romanı sınırlar ve bilimsel yeteneklerini azaltır. Yine bilir ki romanın olağanüstü bir bütünleşme yeteneği de vardır: Şiir ya da felsefe romanla bütünleşemez ama roman özellikle öteki türleri de kucaklama, felsefi ve bilimsel bilgileri özümleme olarak belirlenen kimliginden hemen hiçbir şey yitirmeden (Rabelais ve Cervantes'i anımsamak yeterlidir) şiir ve felsefeyle bütünleşebilir. Broch'a göre "çoktarihsel"in anlamı şudur: "Yalnızca romanın keşfedebilecegi şeyi", insan varlığını aydınlatmak için bütün zihinsel olanakları ve şiirsel biçimleri seferber etmek. Bu doğaldır ki roman biçiminde derinlemesine bir dönüşümü gerektirecektir.
“Seçmediğimiz bir şeye kendi erdemimiz ya da başarısızlığımız gözüyle bakamayız. Sabina, seçmediği yazgısına karşı en doğru tavrı almak gerektiğine inanırdı. Kadın olarak doğmaya isyan etmek ona göre bundan gurur duymak kadar aptalca bir şeydi.”
