Ne zaman imkansizi seversen iste o zaman gercek seversinn seversinn hem de oyle ictenn seversin ki,incitmedenn,urkutmeden oyle sessizce yeri gelir caninndann bile cok seversinn, onun sesiyle uyursun,onun sesiyle uyanirsinn.Sanirsin ki dunya sadece onunm etrafinda donuyor gibi, bilirsinn ama yenemezsinn kendini aşkta.... Sonraa ne mi olurr, çeker gider hemde der ki seni seviyorum ama gitmem lazim ..... Yillarca kafanda soru isaretleriyle ve sadece onu severek seni yasamak zorunda birakip hayatini alt ust eder giderkenn yine de seversinn sen ... Sanki bir gun cikip gelicekmiscesine bir umutla seversinn sesi yillar gecsede kulaklarindan silinmesine izin vermedenn seversinn ama gelmezz sen seversinn ,ama duymazz sen seversin, ama gormezz ordasindir hala..... Yazi sahsima aittir....
Başlamam gerek biliyorum , ama nereden. Her zaman bir yolunu bulurum aslında başlamanın. Bu kez neden olmuyor ki? Bir şeyin olmasını mı bekliyorum başlamak için? Hiç bir şey yetmiyor artık, neden bilmiyorum. Kaç gün oldu gideli, üç mü daha? Çok uzun geldi bu kez.Bir hafta olmuştur diyordum. Gelmeyeceğinden belki, kesin konuştu giderken.
Başlamam lazım tekrar bir şeylere. Bırakamam kendimi bir önceki gibi. Boşluklar. Aramam lazım, bulmam lazım, hareket alanı lazım bana. Perdeyi açmam lazım. Güneş gözüme giriyor, hiç sevmem - o da biliyor. Benim mi, oldu mu hiç? Başkasının? Ben özgür biriyim ve mutluyum, o da öyledir herhalde. Gereği yok düşünmenin daha fazla. Başlamak gerek. Pencereyi de açmalı. Hatta dışarı çıkmalı artık. Bu kadar gündür eve kapandığım yeter. Bir yarış değil sonuçta. Herkes başlayıp bitiriyor. Herkes bırakabilir. Ben de olabilirdim, o oldu. Önemli olan sonu değil, her şey bitiyor. Önemli olan yeniden nasıl başlayacağın.
Nasıl başlayacağım yeniden? İmkansız olmamalı herhalde. O ne yapıyordur acaba? 3 gün olmuş daha, üç günde unutamaz ki beni. Daha önce gelmişti fazla geçirmeden. Çok farklıbu kez ama. Uff, neyse - önemli olan ben ve yeni başlangıcım. Su çarp yüzüne bir, sefilim her zamanki gibi. Biliyor beni- tanıyor, ona layık olmadım hiç. O da o kadar matah değil ama. Benimle olduğuna göre en azından.
Kessem mi sakalları? O istediği için değil, kendim için keseceğim bu kez. Bağışlamasına ihtiyacım yok. Tam olmak istediğim yerdeyim hayatımın bu döneminde ben. Aynanın karşısında ve sefil. Çok alıştım onun ağzından konuşmaya. Yeni hayat, yeni başlangıç, bir tıraş oldum ve hayatım değişti. Şu lacivert uzun kollu gömleği ne zamandır giymiyordum- evcilleştirmiş beni. Dağınık saçlar , olsun- eskiden de böyleydim ben.
Arayacak mıyım birisini ? Onu mu? Yok- olmaz zaten, tek birisi o mu hayatımda. Vardı eskiden - Sami mesela, o da evlendi. Hayri- görmedim kaç yıldır-aranmaz. Basri, doğru demiş vallahi, kafiyeli hepsinin ismi. O da olmaz, kavga etmiştik onun yüzünden. Tek tabanca olacak mecburen. Yalnız mıdır o da? Bana ne ya. İzne çıkayım ben en iyisi- daha bitmedi Eylül, sıcaktır teyzemin oraları. verandada keyif, İtalya ya da, bizdekine veranda denmiyordur belki. Roma'ya gitmek isterdi he, ben sevmediğimden Londra'ya gitmiştik. Hard Rock Cafe tişörtü ile kandırmıştım. Kanmaz ki,inandırdı beni ama. İyi kız, iyi kızdı.
Bu parfümü de son doğum günümde almıştı. Siyahların adamı, tanışmadan önceki bana gönderme. Ben aptal bir sağ eldiven almıştım ona, kırmızı hem de. Solu bendeydi. Gülmemişti tabi. Götürmüş müdür onu da? Kırmızı sihirli rengi. En saçma halinde bile yakıştırmasını biliyor kendisine. Bana hiç gitmez. 150 liram var, çekerim artık.
Neyse çok sıcak değil, esiyor. Ne zamandır tek başıma çıkmamıştım böyle. Nereye gideceğim bu saatte? 3 ideal saat değil içmek için. Niye içeceğim ki, ayyaş mıyım ben? Sefilim sadece. Kaliteli bir yerlere gitmek lazım. Düzgün başlamak gerek bu kez. İnsanlarla tanışmak gerek, gözlerine bakıp ben buyum demek. Boşluklar bulup girmek gerek. Onlara adapte olmak, gerçek bir yaşam yaşamak gerek bu kez. Gölgede kalmayacağım bu kez, güneşteyim işte. Gözlük alsaydım keşke- bu kadar yakın olmazdım cennete. Severdi gözlerimi. Uyumluymuşuz. Ben hep uyumluydum ki. Bu kez olmayacağım- bana uysunlar.
Metro mu dolmuş mu? Dolmuş tabi, ondan önceki gibi. Nasıldı şarkı? Tekrar avcı olmak istiyor sahip olduğunu sandığın bu kraliçe- bozar kraliçe. Gerçi "thank you"yu seviyorduk ikimiz de. Herkes sever ki o şarkıyı, bir anlamı yok yani. Ben de avcı olabilir miyim ki? Seviyorum dolmuşları - hep sevdim , öğrenciyken de - o zaman eskiydi ama - daha güzeldi kokusu.
Uzağa gitmem lazım aslında - en uzağa gidip orada başlamam lazım. Yeni bir şeyler - yeni olmadan olmaz. Ama eski yerlere gidiyorum nedense hep. İtalya'ya gitmem lazım, Roma değil ama, Milan ya da Floransa belki. Taksim'e bile çıkmadım ne zamandır, Kadıköy'deydik beraberken de hep. Orada mıdır acaba? Bilmem- Moda mı yoksa? Gerek yok- İstiklal yeter, hem Nami'nin dükkanı var orada. Kafiyeli yine.
Onunla çıkarız olmazsa, hakikatli çocuktu, çocukluğu mu kaldı. Olsun sever beni de. Onda gözü var diye az kavga etmemiştik ama. Yanlıştım her zamanki gibi. Sefildim. Sefilim. Ne iğrenç bir şehir. Onunlayken de iğrençti ama fark edilmiyordu çok. Avcı, evet- Nami yardım eder bana, delikanlı çocuktur. Elimden tutar, sokar beni camiaya. Yalnız unutmamak lazım para çekmeyi. Dolmuşa bayıldım zaten epey. Dostluk da bir yere kadar.
Eylül akşamı çalıyor, burada olsa söylerdi o da, belki cebimdeki kağıt para diye. Eylül esince güzel oluyor. Yoksa hem sıcak hem kalabalık olmazdı, hem yalnız. Eylül sevince güzel. Bulmam lazım, başlamam lazım. Gemiye binsem daha iyi belki, Karadeniz, Ukrayna sonra. Niye Ukrayna- espri yapardım hep- kızardı o da. Ya da okyanus, Karayipler. Bilmiyorum, Nami bilir belki, hatırlıyor mu beni acaba hala, oldu epey onunla da.
En son ne zaman başlamıştım ki tekrar? Onunla evet. O zaman da aklımda yoktu birisiyle tanışmak- sadece başlamaya çalışıyordum nasıl olacağını bilmeden yine. Niye beceremeyeyim ki, ben başlangıçların adamıyım, bitişlerin değil. Şimdiden unuttum bile, karşıya geçince. Havası bile farklı , başka türlü bir şey istediğim. Başka bir hayat- Mesaj da yok hala. Olmayacak ki zaten. Olmasın da , başka türlü olmaz- ummak bitirir insanı esas.
Uzanmak istiyorum çimenlere, hiç bir şey düşünmemek, hiç bir şey beklememek. Sadece uzanmak. Geldik ama, çimen de yok. O da yok- Nami'nin yeri ilerde ama. Açık mı? Kapı kapalı, içerisi karanlık. Dolaşıp gelsem mi, arasam mı- arayacağım tabi. Boşu boşuna mu geldim buraya- iyi adam şu Nami, anlar beni. Kim anlar ki başka. Ne gerek var anlamasına hem, düzgün birisiyim alıcı gözle bakılırsa. Sefilim sadece, öyleymiş.
Çalıyor telefon , uzaktan geliyor bir ses. İçeride herhalde. Zile bassam mı, burada mı beklesem yoksa? Arka kapısı da var mıydı buranın? Yanlış mı hatırlıyorum. Anahtarı unuttuğumuz bir gece. Bakmam lazım. Ne zaman geldik en son buraya. Sevmiyordu ki hiç. Kadıköy hep. Ben burada başlayacağım ama yeni hayatıma. Eskisi olmayacak. Kadıköy olmayacak. Doğru hatırlıyormuşum. Açık bu kapı. İçeride herhalde. Birisi daha var sesler geliyor. Ayıp olur mu ? Yok , anlayışlı adam Nami. Halden anlar.Hem beklerim işi varsa ne olacak ki. Üç gün beklemişim, biraz daha beklerim.
O ne yapıyor acaba şimdi? Başlamak istiyor mu benim gibi, yoksa beni mi özledi. Arasam mı onu? Yok - açıkça söyledi, nefret ettiğini sefaletimi. Nami anlar beni. Nami anlar, Nami... Ne işi var burada, niye ki? Ne gerek var? Nasıl olacak şimdi, nasıl başlayacağım, hep başlardım ben. Bir yolu olmalı yine. Belki de gitmem lazım, başka denizlere, başka yerlere. Onun olmadığı herhangi bir yere. Anlarlar beni herhalde, Nami de anlar. Başka bir şeye başlamam lazım, hemen.
Bu türkü ve sahne Türkçe olsaydı emin olun bu kadar içimiz ürpermezdi, bu kadar derinden hissetmezdik. Dünya’nın dediği gibi “bu duyguyu yaşamak için dil bilmeye gerek var mı?”
BAŞLAMADAN EVVEL BİR RİCA,
Bu dakikadan sonra yazacaklarım, bazı arkadaşların hoşuna gitmeyebilir hatta beni linç de edebilirler ama yaşananları görmezden gelmek, bunları insanlara anlatmamak olur mu? Olmaz. Olabildiğince siyasi mevzulardan uzak kalıp, kitabın içeriği dahilinde konuşup, polemiğe mahal vermemek için elimden geleni yapacağım. Bilindiği üzere bu kitap, dili,kimliği ve kültürü yüzünden eziyet çeken biri tarafından kaleme alınmıştır. 1996 yılında yayınlanan bu kitabı, o zamanın politik ve siyasi durumuna göre değerlendirmek doğru olacaktır. Başta Kürt olmak üzere tüm etnik kimliklerle olan sorunlarımızı buradan başlayarak çözmemiz temennisi ile…
Büyüdüğüm ilçe etnik olarak karışıktı. Biz Çerkes köyündeniz. Civarda Türk, Alevi, göçmen, tek tük Ermeni ve Rum köyleri vardı. Eskilerde bu daha fazlaymış.
Yukarımızda bir mahalle vardı. Kavga gürültü suç hır gür eksik olmazdı. Mahalleden geçmeye çekinirdik. Mümkünse başka yollardan, ormandan aşağı inerdik. O mahalledekilere “Kürt” diyorlardı. Hayatımdaki ilk arkadaşım da bir Kürt idi. Bu bahsettiğim mahalleden de arkadaşlarım vardı. Ufacık bir çocuk gelip sizden paranızı isteyebilir, ana avrat küfür edebilirdi. Siz bir şey yapamazdınız çünkü tek bir fiske ile tüm mahalle ayağa kalkardı. Hatta mahalle maçında onlardan dayak yememek için yenildiğimiz de oldu. Deplasmanda onları yenmek bizim için iyi olmazdı.
Velhasıl bu mahalle ve “Kürtler” bizim için bir belaydı. Gel gör ki çok sonraları öğrendim. Onlar Kürt falan değiller. Zamanında oraya göçen Çingeneler yerleşik hayata geçmişler. Ama çok da eğlenceli insanlardı. Fakir yoksul ama neşeli. (Çingeneler hakkında yazmaya başlarsam iş çok uzar. Fahri bir Çingene olarak bu konuyu es geçiyorum. :D )
Peki neden bu insanlara Kürt demiş halk? Niye komşu köydeki Türklere veya Alevilere değil de Çingenelere? Bence Çingeneler özgün bir halk, asimile olmaya direnen halklardan. Ama onlar “öteki” olarak görülüyor bu yüzden bizim yöredekiler onlara “Kürt” demişler, “Kürt”leri de bilmeden.
Türkiye’deki çoğu çocuk gibi tarihi yazılanlardan öğrendim. Ama tarih kazananlar tarafından yazılır. Haklı, mücadeleci veya hileli zaferler kazananlar tarafından. Zamanla belgeseller, anılar ve kitaplar sayesinde bu topraklarda yaşanan acıları gördüm. Bunlara inanamadım, inanmak istemedim. Çünkü devletimiz adaletliydi, güçlüydü, halkını severdi, insanlarını korurdu. Çoğu erkek çocuğu gibi benim hayalim de polis olup insanları korumak, suçlularla mücadele etmekti. Zamanla tüm bu inandığım şeylerin yıkılışına tanıklık ettim. Elimden kayıp gitmesin dedim ama tutamadım çünkü yaşanan acıların elle tutulacak hiçbir tarafı yoktu. Öldürülen gençlerin, çocukların, halkların…. Suruç’ta yiten canların ne suçu vardı? Madımak’ta yanan yüreklerin? Uğur Mumcu’nun? Apê Musa’nın?...
Sonra gördüm ki bildiklerimiz, gerçekleri gizleyen bir halı imiş. Her şey süpürülmüş bilinçlerimize, sümen altı edilmiş. Soranları, sorgulayanları, gerçeği isteyenleri, gösterenleri, direnenleri bir bir yok etmişler. Binbir çiçekli bahçemiz varmış bizim ama bazı çiçekleri koparmışlar, bazılarını yok etmeye çalışmışlar ve hala da devam ediyorlarmış. Bahçıvanımız renk renk çiçek istemiyormuş, tek renk olsun, tek koku olsun, tek çiçek olsun istermiş. Ama tek çiçekten yapılan bal ne kadar lezzetli olur, olabilir? bilmiyormuş.
Kürt edebiyatının can damarlarından bir düşünür, aydın, yazar ve fikir insanı. Onu okumama vesile olan Esra ‘ya sonsuz teşekkürlerimi bir borç bilirim. Bir yandan da sitem ediyorum. Çünkü kitabın ilk kırk sayfasına geldiğimde, yapışkan kağıtlarım bitmişti bile. Kitabın her yeri rengarenk alıntı kaynıyor. Her bir cümlesi bir münazara konusu. Üzerine konuşulacak o kadar yoğun şeyler var ki, tekrar tekrar okunası bir eser.
Kitap Yaşar Kemal’e ithaf edilmiş. Varın aralarındaki muhabbeti siz düşünün.
Toplamda dokuz denemeden oluşuyor kitap. Başlık başlık ilerlemekte fayda var.
1) Nar Çiçekleri Kitaba ismini veren yazı. Burada yazar kendi hayatından başlıyor. Yaşadığı büyüdüğü coğrafyayı anlatıyor. Daha sonra tanıdıklarının hayatlarından kesitler sunuyor. O bölgedeki Ermeni soykırımına değiniyor. Devamında ise Anadolu'daki Türkleştirme harekatından söz ediyor.
“Osmanlı Devleti’nin uçsuz bucaksız bir imparatorluk olmasının ana sütunu kabul edilen çokkültürlü, çok dilli ve çok dinli yapısıyla Osmanlı Devleti’ni koruyamayacaklarına ve geleceğini garanti edemeyeceklerine inanan İttihat ve Terakkiciler, başka bir alternatife karar kıldı; tek kültür, tek dil, tek din. Yani Türklük, Türkçülük, Türk mevturesi ve Türk dünyası. Çok renkli bir etnik, dini ve kültürel mozaiğe sahip, çok geniş bir imparatorluğu tek bir etnik yapıya uygun hale getirmek?”(25. basım sayfa 29)
“Ve Azrail’in kol gezdiği, o ölüm yıllarında, Ağrı Dağı’nın dinmeyen bir ağıtla durmadan ağladığı, Dicle ve Fırat nehirlerinin sessiz bir hüzünle durmadan kan akıttığı o karanlık dönemlerde, söylendiğine göre, bir buçuk milyon Ermeni öldürüldü. Tekrarlayayım; bir buçuk milyon”. (sayfa 31)
Bu konu üzerinde Yaşar Kemal de çok durmuştur. Gerek romanlarında gerekse söylemlerinde çokça dile getirmiştir. Bu konuda ayrıntılı bir yazı linki paylaşıyorum okumanızı tavsiye ederim.
Rivayet odur ki fetva çıkar, beş tane Ermeni kellesi alan cennetliktir. Bunun üzerine Köle ticareti de başlar, kelle ile cennete girme törenleri de. Gerçekliği tartışılır elbet ama bizim halkımız gazla çalışır. Bunu en iyi bilen kişi ise Mustafa Kemal’dir. Gittiği her yerde bakarsanız, oradaki insanları öven, yücelten sözleri vardır. Adeta onları kamçılar. Bu gazı alan insanlar (çok klişe ama kusura bakmayın) büyük bir zafer kazandılar. Daha sonra bu gazlamayı öğrenen her siyasetçi bunu kendi lehine kullandı. Yolunda istemediklerini “öteki” ilan edip yolundan çıkarmaya çalıştı. “tek dil, tek kültür” de bu yöntemlerden birisi. Bu dayatmayı kabul etmeyen Kürt halkı ise yıllarca direndi. Bu yüzden onlar da “öteki” sayıldı. Konuştuğu dilde kültürde haklarını isteyen her bir Kürt insanı, potansiyel terörist olarak gösterildi. Bu ülkede hak arayan, canı yanan, feryat eden insanlar ya görmezden gelinir ya da “işaret parmağı” ile gösterilir.
“Kıskıslamak” denir buna. Bir köpeği şiddete alıştırırsın. Senin sözünden çıkamaz artık. Yolunda istemediğin birisi varsa işaret parmağı ile gösterir “kıskıs” dersin. Köpek de emrini yerine getirir, yolundaki kişiye saldırır. Tıpkı buradaki gibi hak arayan, sesi çıkmayanlara ses olan herkes kıskıslanmıştır. Aralarında Yaşar Kemal ve Mehmed Uzun da vardır. Zira Yaşar Kemal’in “Zilli Kurt” anısı, bu durumu çok açık özetler. Nicelerini ekleyebiliriz bu listeye. Bunu Dersim’de de gördük, Madımak’ta da, Gezi’de de.
<<< Çünkü biz birbirimizi sevmiyoruz, sevemiyoruz. Farklı olanlar bize düşman görünüyor, bizi eleştirenleri bize zarar verecek sanıyoruz. İnandığımız fikirler her ne kadar salak saçma dahi olsa, onlardan vazgeçemiyoruz. Elimizden alındığında, çürütüldüğünde ve gerçeği öğrendiğimizde hayatta kalamayacağımızı düşünüyoruz. Önümüze sunulan şeyi muhafaza etmek için uğraşıyoruz. Yalanlara inanmak daha kolay ve zahmetsiz geliyor. Kalabalığa karışmayı, güvende olmayı istiyoruz, hayatta kalmak istiyoruz, ötekileri berikileri düşünmüyoruz. Mülteciler ölsün diyoruz, gitsin diyoruz... çünkü biz en çok kendimizi düşünüyoruz. Biz, biz, biz…. >>>
“Niye bu kan, bu kin, bu öfke, bu nefret, ey geçmişinden, deneyimlerinden hiçbir ders çıkarmayan, hemencecik çılgınlığın ve şiddetin cazibesine kapılan "hep ben hep biz" diyen unutkan insanoğlu?” (sayfa 35)
Biz, dilinden kültüründen bölgesinden dolayı ezilen, aşağılanan insanların ne hissettiklerini bilmiyoruz. Lafa gelince “ülke bir bütün, doğu batı kuzey güney bir” diyoruz, kuzeyde tecavüze uğrayan, öldürülen kadınları, batıda göçük altında kalan madencileri, doğuda faili meçhule kurban giden babaları, güneyde yurtlarda cezaevlerinde istismar edilen çocukları görmüyoruz. Biz topraklarımızı, halkımızı değil kendimizi seviyoruz. Bu olayları duymak, bunlara kafa yormak huzurumuzu kaçırıyor değil mi? “Sizi rahatsız etmeye geldim” diyor ya Ali Şeriati, biz onu da görmüyoruz.
Kılıç artığı Ape Vardo’nun hüznünü bilmiyoruz, neden ağlar acaba fikriniz var mı? Siz hiç evinize tecavüz edilip darpa uğradınız mı? Yirmi kilo ile evinizden yuvanızdan atıldınız mı? Bir tane türküde çöküp ağladınız mı? Bunların kötü bir şey olduğunu bilmek için yaşamak mı gerekir? Bu türküye ağlamak için Rumca, Lazca, Kürtçe, Adigece, Abhazca vs vs bilmek mi gerekir?
“Sen bir savaşın ne olduğunu bilir misin ey insanoğlu?” (sayfa 33)
“Türkiye’de Osmanlı İmparatorluğu’nun enkazları üstünde yeni bir Cumhuriyet kurulmuştu ama toplumsal, kültürel mozaiğe ilişkin ana prensip aynıydı; tek dil, tek ulus, tek kültür.” (sayfa 41)
“İttihatçılardan devralınan milliyetçi bağnazlığın ve kötü geleneğin sonucunu söylemeye gerek bile yok; yine “biz” Yine biz; “Türk öğün, çalış, güven.” Biz; “bir Türk dünyaya bedel”. Biz; “ne mutlu Türküm diyene...” Olanca kasveti, bağnazlığı ve ilkelliğiyle yine homojen ve tekliğin erdemlerine ilişkin çiğnenen sakız” (sayfa 42)
İlk okulda andımız vardı hala da var belki bilmiyorum. Yıllarca okuduk. Şimdilerde düşünüyorum da bu bile sistematik bir çalışma değil mi? Asimile etmek, unutturmak, bilinçaltına yerleştirmek? Sadece Türkler mi doğru olur, çalışkan olur, ilkeleri güzel şeyler olur? Örneğin, Tanrı neden Türkü korusun ki? Bir Türkün bir Mayadan veya Hintliden ne üstünlüğü olabilir? Tanrı neden Kürtleri, Lazları, Alevileri, Çerkesleri veya veya veya falanlacaları değil de Türkleri korusun ki? Biz hepimiz bir değil miydik? Hani, aynı bahçede sulanmadık mı? Neden biz koparılırken sesi bile çıkmıyor diğerlerinin? “Öteki” biz miyiz yoksa onlar mı?
2)Welatê Xerîbıyê
Bu yazıda yazar sürgün hayatının başlangıcını anlatıyor. Hapishane günlerinden ve orada yaşadığı dostluklardan bahsediyor. Yine çocukluğundan nenesinden anılar aktarıyor bizlere sıcacık.
“Sürgün bir ayrılıktır, bir hüzündür. insani olmayan ağır bir cezadır. Yaşanmış, çok iyi bilinen uzun bir zaman kesitini, daha doğrusu bir yaşamı geride bırakmaktır... Hem Ovidius hem de Mevlana Halid sürekli anılarının gölgeleriyle yaşadılar. Kendi zamanlarını değil, geride kalmış, kaybolmuş bir zamanı yaşadılar. Tam da Marcel Proust'un ünlü eserine verdiği isim gibi, onlar yitmiş bir zamanın peşine düştüler.” (sayfa 59)
“Bu ruhsal durum, sanırım, ortak bir kaderdir; toprağından, sevdiği insanlardan, kokulardan, renklerden, arzu ve amaçlardan zorla koparılan bir insanın geleceği sürekli geri dönük oluyor. Ruh ve yürek geçmişin türkülerini mırıldanıyor” (sayfa 66)
Ne zordur bilir misiniz, inandığı değerler uğruna pek çok şeyden ayrı kalmak? Bir o kadar da onurlu ve cevvaldir. Önce Suriye’ye sonra da Avrupa’ya giden yazar, burada eserlerini yazma fırsatı buluyor. Tanıştığı insanlar, katıldığı toplantılar ve söyleşilerle bu fikirlerini perçinliyor, üzerine sağlam katlar çıkıyor. Etnik halkarın Avrupadaki yaşamlarını, haklarını gözlemliyor. Kendi ana dilini de burada geliştiriyor. Yazın dili olarak kullanabilecek seviyeye getiriyor. Diğer ülkelerdeki gezilerini, paylaşımlarını anlatıyor. Türkiye’deki benzer sorunların dünyanın her yerinde olduğunu görüyor. Bir bakıma bakış açısı gitgide açılıyor Mehmed Uzun’un. Neticesinde de Avrupa’nın aydınlarından biri haline geliyor.
Bu sürgünü bir kaybediş olarak dğil, bir kazanım olarak görmeye başlıyor. Çünkü sürgün sayesinde dünya görüşü ve fikirleri genişleyip dünyayı sarıyor.
“... welatê xerîbıyê’yi hem bir hüzün hem de bir sığınak olarak yaşadığımı söyleyerek bu denemeyi bitirmek istiyorum.” (sayfa 76)
3) Şiddet ve Kültürel Diyalog
Bu denemenin konusu Kürt sorunu, nedenleri ve çözüm yolları. Örnek olarak kullandığı roman Karanlığın Yüreği .Bu romandan bahsedip bizimle ilgili bağlantılar kuruyor.
Daha sonra mahkemelerde başından geçen olaylara değiniyor.
“Kürtçe yazdığım, Kürt kimliğini, dilini, kültürünü, sanat ve edebiyatını korumaya çalıştığım ve savunduğum için tutukluyum ve cezalandırılacağım” (sayfa 82)
“Savcı iddianamede yazdıklarını tekrarlıyor, Türkiye’de Kürtlerin varlığını söylemek, Kürt kimliğini savunmak, Kürtçe yazmak, Kürtlerin kültürel ve insani haklarını talep etmek suçtur. Kürtler, Türktür. Kürtçe Türkçedir. mantık aşağı yukarı bu…Bir ara dayanamayarak savcıya hitaben, Kürtçe konuşmaya başlıyorum. Günlük birkaç cümleyi art arda sıralıyorum. Ve Türkçe savcıya ‘anladınız mı?’ diye soruyorum. Cevap vermiyor ama anlamadığı kesin. Sadece boş gözlerle bana bakıyor. ‘İşte bu benim dilim’ diyorum, ‘kendim seçmediğim ama içinde doğduğum öğrendiğim, büyüdüğüm ve kendimi ifade ettiğim anadilim…” (sayfa 82-83)
Ne gariptir insanın miras aldığı dille, kültürle, sosyal çevreyle ve dinle gurur duyup övünmesi? Ne kolaydır, emeği olmadığı, teri akmadığı sofrada yemek yemesi. Ne ayıptır farklı diye tiksinmesi, işaret parmağı ile gösterip “kıskıs”laması!
Esat Mahmut Karakurt, 1930’da Ağrı yöresindeki ayaklanma ile ilgili yazdıkları şunlardır; tarih 1 Eylül 1930:
“Bunlara aşağı yukarı vahşi denilebilir. Hayatlarında hiçbir şeyin farkına varamamışlardır. Bütün bildikleri sema ve kayadır. Bir ayı yavrusu nasıl yaşarsa o da öyle yaşar. İşte Ağrı’dakiler bu nevidendir… Şimdi siz tasavvur edin; bir kurdun, bir ayının bile dolaşmaya cesaret edemediği bu yalçın kayaların üzerinde yırtıcı bir hayvan hayatı yaşayanlar ne derece vahşidirler. Hayatlarında acımanın manasını öğrenememişlerdir. Hunhar, atılgan, vahşi ve yırtıcıdırlar… Çok alçaktırlar. Yakaladıkları takdirde sizi kurşunla öldürmezler. Gözünüzü oyarlar, burnunuzu keserler, tırnaklarınızı sökerler ve öyle öldürürler!... Kadınları da kendileri gibi imiş!...” (sayfa 86)
Bu yazıya yorum yapmak, bana cidden utanç verir. Yorum yapmaya değer bile değildir. Bir meczup edasıyla üstelik büyük bir gazetede yayınlanmış. Bir diğer utanç verici söz ise şu :
“5 Mayıs 1927 tarihli vakit gazetesinde yayınlanan şu çok kısa cümle her şeyi çok iyi anlatmaktadır: "Türkün süngüsünün göründüğü yerde Kürt sorunu yoktur...". Bu politikanın çok acı sonuçları ortada; yirmiden fazla Kürt ayaklanması, onbinlerce insanın ölümü, yüzlerce idam sehpası, yüzlerce köy ve yerleşim biriminin yakılması, kin ve nefretin kök salması, yüreklerin kararması, karanlığın, korku ve vahşetin egemenliği, uçurumların derinleşmesi, müzmin bir huzursuzluk, devamlı bir teyakkuz, durmadan kanayan bir yara.” (sayfa 87)
“... Türkiye Cumhuriyeti’nin resmi Kürt politikasının bildiğimiz biçimde belirlenmesi, Türkiye Cumhuriyeti’ne yapılmış en büyük kötülüktür.” (sayfa 88)
“Devamlı kendi kendime ‘ne Türkiye’ye ne de Kürtlere hiçbir yararı olmayan ve vicdan sahibi kimsenin kabul edemeyeceği bu politikada niye ısrar edildi?’ diye soruyorum. Çünkü Cumhuriyet’in ilk kuruluş yıllarında Mustafa Kemal Paşa ve yakın çevresinin Kürtlere yerel bir özerklik vermek yanlısı olduğunu, hatta bunun için bir program yaptığını ve TBMM’yi Türk ve Kürt ortak meclisi olarak gördüğünü biliyoruz.” (sayfa 88)
Bu çalışmalar hakkında ayrıntılı bilgim yok fakat Türklerin ve Kürtlerin müşterek vatanı olarak görülen bu topraklarda, her sancılı durumda bu hassas teraziye müdahale edildiğini görüyoruz. Bu dengeyi Mustafa Kemal de biliyordu ve dengeyi korumaya çalıştığını düşünüyorum. Fakat özerklik vermek istediğine dair bir kanıt var mı onu bilmiyorum.
1922’de meclis açılış konuşmasında şunları söylüyor: “Türkiye halkı ırkan ve dinen ve kültürel olarak birleşmiş, yekdiğerine karşı karşılıklı hürmet ve fedakârlık hissiyatıyla dolu ve mukadderat ve menfaatleri müşterek olan bir toplumdur. Bu camiada ırki hukuka, toplumsal hukuka ve çevre şartlarına riayet, dahili siyasetimizin esas noktalarındandır. Dahili idare teşkilatımızda bu esas noktanın, halk idaresinin bütün kapsamlı manasıyla layık olduğu gelişme derecesine ulaştırılması, siyasetimizin icaplarındandır. Ancak, harici düşmanlara karşı daima ve daima birleşmiş ve dayanışma halinde bulunmak mecburiyeti de muhakkaktır.”
Sonraki konuşmalarından ise ve şunu çıkarıyorum:
Kürtler yoğun oldukları bölgelerde, kendi mahalli, yerel yönetimlerini kendilerinden çıkan yöneticiler ile sağlayacak. Fiziki olarak ayrı bir sınır, toprak ayrımı yapılmasını düşünmediğini sanıyorum. Zira, 16-17 Ocak 1923 tarihli İzmit basın toplantısında şu sözleri söylemiş:
“Kürt meselesi; bizim, yani Türklerin menfaatine olarak da katiyen söz konusu olamaz. Çünkü malumuâliniz bizim milli sınırımız dahilinde mevcut Kürt unsurlar o surette yerleşmiştir ki, pek sınırlı yerlerde yoğunluğa sahiptir. Fakat yoğunluklarını kaybede ede ve Türk unsurlarının içine gire gire öyle bir sınır hasıl olmuştur ki, Kürtlük namına bir sınır çizmek istersek Türklüğü ve Türkiye'yi mahvetmek lazımdır. Faraza, Erzurum'a kadar giden, Erzincan'a, Sivas'a kadar giden, Harput'a kadar giden bir sınır aramak lazımdır. Ve hatta, Konya çöllerindeki Kürt aşiretlerini de nazarı dikkatten hariç tutmamak lazım gelir. Dolayısıyla başlı başına bir Kürtlük tasavvur etmekten ise, bizim Teşkilatı Esasiye Kanunu gereğince zaten bir tür mahalli muhtariyetler teşekkül edecektir. O halde hangi livanın ahalisi Kürt ise onlar kendi kendilerini muhtar olarak idare edeceklerdir. Bundan başka Türkiye'nin halkı söz konusu olurken onları da beraber ifade lazımdır. İfade olunmadıkları zaman bundan kendilerine ait mesele çıkarmaları daima varittir. Şimdi Türkiye Büyük Millet Meclisi hem Kürtlerin ve hem de Türklerin salahiyet sahibi vekillerinden meydana gelmiştir ve bu iki unsur bütün menfaatlerini ve mukadderatlarını birleştirmiştir. Yani onlar bilirler ki, bu müşterek bir şeydir. Ayrı bir sınır çizmeye kalkışmak doğru olamaz.”
Ama kesin bir şey söylemek zor. Çünkü tarihimiz hakkında çok yazılan söylenen şey var ve gerçek bilgiye ulaşmak son derece zor. Yazılanların doğruluğunun teyidi de aynı şekilde. Neticede galip gelenlerin yazdığı tarih geçerlidir. Doğal seçilim kuralları ne yazık ki bu hususta da işlemekte. Karanlıkta kalan kısımları tasavvur etmek güç. Neticede çeşitli kaynakları okuyup kendi vicdanımıza danışmakta fayda var ama bu tarafsız bir gözlemle mümkün.
Bu kısmı daha fazla uzatmadan sonlandırıyorum. Bu bahsettiğimiz sorunlar hakkında, geçmişe takılı kalarak tartışmanın bir netice vermeyeceği kanısındayım. Bugüne gelip, şimdi yaşananları görüp çözüm bulmamız gereklidir. Çözümü ararken de “kıskıs”layarak değil, düşünerek, barışçıl şekilde hareket etmemiz gereklidir. Mehmed Uzun ise çözümü şu şekilde görüyor:
“Tüm histerilerden arınarak, ‘vatan millet bölünüyor’ paranoyalarını ve ‘herkes Türk olmak zorundadır’ Türkten başkasının söz hakkı yoktur’ türünden Kurtzvari(yukarda bahsettiğim romandan bir karakter) mentaliteyi bir yana bırakarak, Türkiye’nin önemli bir bölümünü ve orada yaşayan vatandaşları düşman ya da potansiyel düşman olarak görmekten vazgeçerek bu söz konusu ağır kaybı Türkiye’nin sırtından atmanın zamanı gelmedi mi?” (sayfa 96)
"Kan, ancak adalet duygusu, insani ve vicdani yaklaşımla yıkanabilir, temizlenebilir. Adalet anlayışının, insani ve vicdani duyguların kaynağı da edebiyattır. Edebiyat insanların birbirlerini daha iyi anlamalarının yolu, kültürlerin birlikteliğinin vazgeçilmez köprüsüdür." (sayfa 113)
4) Çokkültürlü Toplum
Bu denemede yazar İsveç’teki çok kültürlü toplumu ve onların da benzer sorunları yaşamalarına rağmen bunları nasıl aştığını anlatıyor. Okullardaki etnik farklılıklara yönelik yapılan çalışmalar, eğitim öğretim için verilen emekler anlatılıyor. Etnik grupların kendi dilleri ve kültürlerinde yayınlanan dergileri, yayınları, sözlük ve broşürleri örnek veriyor. Peki İsveç neden bunu yapıyor?
“İsveç ne Kürt sorununu kendi çıkarları için kullanmak istiyordu, ne Kürtlere karşı çok özel bir sempatisi vardı ne de Kürtlerin çok iyi bir ‘müttefikiydi’. ‘Çokkimlikli, çokkültürlü toplumu’ kendi resmi politikası olarak kabul ettiği için tüm bunları yapıyordu. Ve bunu sadece Kürtler için değil, Türkler de dahil diğer tüm etnik gruplar için yapıyordu.” (sayfa 102)
Diğer denemelerde yine çok kültürlü toplumun güzelliğinden ve yararlarından bahsediyor. Musa Anter’i anlatıyor bizlere. En sonda ise Yaşar Kemal’i anlatıyor. Oralara girersem bu yazının sonu gelmez, zira bu iki insan başlı başına bir inceleme konusudur. Bu yüzden burada bitiriyorum.( daha doğrusu bitirmeye niyetleniyorum :D )
Bu güzel insanla tanışmama vesile olduğu için Esra’ya tekrar tekrar teşekkür ediyorum.
Biraz da kendi düşüncelerimden bahsetmek isterim. Kürt deyince veya birini Kürtçe bir şeyler söylerken duyunca oluşan, bilinçlerimize yerleştirilen o yargıyı kaldırmamız lazım. Yaşar Kemal’in dediği gibi “binbir çiçekli bir bahçeyiz.” Birinin yok olması demek bir evrenin yok olması demektir. Birbirimizi anlamaya çalışmamız - tam olarak anlamamız elbet mümkün değil- bu yolda, yargılardan, tutuculuktan sıyrılmamız gerek diye düşünürüm. Bir insanın kendi dilini, kültürünü, müziğini, edebiyatını yaşamak istemesi kadar doğal ne olabilir ki? Peki bunları baskılamak ve yok etmeye çalışmak kadar iğrenç ne olabilir?
“Dili, dilleri kurtarmak farklılığı kurtarmak bizi, bizleri kurtarmaktır.” (sayfa 129)
Halkların bir suçu günahı yok azizim, peki suç kimin?
“Rejimler, ideoloik ve siyasal sistemler ve çeşitli davaların bağnaz savunucuları hep insan ve insanlığı sınırlandırmışlardır. Hep başkasını, ötekini bir tehdit unsuru olarak görmüş akıl almaz önyargılar, düşmanlıklar yaratmışlardır. Hep farklılıkları öne çıkararak, ötekilerden üstün olduklarını iddia ederek bağnazlığı ve tutuculuğu bir yaşam tarzı haline getirmişlerdir. Hep tekliği, tekyanlılığı savunmuşlardır Hep siyasi, idari, kültürel, dinsel ve etnik sınırlar koymuşlardır. Ve bu sınırları koruyabilmek için de bir yığın yasakla yaşamı daraltmış, çekilmez hale getirmişlerdir. Edebiyat ise bunun tam tersini yapmıştır; hep sınırlara karşı koymuştur, insan yaşamını genişletmiş, zenginleştirmiş, diller, kültürler arasında iletişimi sağlamış, önyargıların ortadan kalkması için aydınlık, renkli ufuklar açmıştır.” (sayfa 126)
Göçebedir ana dilinden yoksun bir çocuk, toprağından sürülmüş bir ruhtur. Hep öğrenmek istedim anamın dilini, ama olmadı. Sadece bizim duymamızı istemedikleri şeyleri konuşacakları zaman bu büyülü dil konuşulurdu. Şimdi ise anamın dilinde anlayamıyorum ve bu çok acı verici bir şey. Bunun yıllarca hüznünü yaşadım, yaşarım hala. Bunlara tercüman olarak sadece bu kadarı döküldü dimağımdan:
ANA DİLİ
Acaba kuşlar da konuşur mu anamın dilini, Ana dilimi, huzur dolu hecelerini, seslerini... Bir ninniye boca edip, beşikteki bebekle, Sabah vapurları boyunca kanat çırparlar mı? Kaf dağının ardında, Elbruz doruklarında Erimek bilmeyen karlar, buzlar, Kapkara Karadeniz, dibinde yatan analar.... Karanlık gece, ölüm soğuğu ayaz... Hatırlar mı anamın dilini? Eriyip toprağa düşen sular, Bulutlara dolup, anamın topraklarına yağan yağmur, Şarkı söyler mi düşerken, anamın dilinde? Anamın dili, canımın dili, ana dilim, Kuşlara öykünen yüreğimde sızlar, Dilim bilmez dilini ama yüreğim, Yüreğim hep seni şakır, senin dilinde!
Ölürsem, dilinde saramadan seni, Koklayamadan kuş göğsünü, Gidersem gözüm açık, bundan işte! Anamın dili, baharın dili, Baharda esen yelin, akan suyun dili... Ana dilim, anamın dili, canımın dili.
Li-3
Yazıma son verirken herkesi en içten duygularımla selamlıyorum. Bahçemiz her çeşit çiçekten oluşan rayihalarla dolsun diliyorum. Esen kalınız keyifli ve sorgulayıcı okumalar.
Kütüphane’den okunacaklar arasından bir kitap daha eksildi.Okudum bitti…Eserin konusuna gelince;
İkinci Dünya savaşında izni biten ve cepheye geri dönmek üzere trene binen,bile bile ölüme gittiğinin farkında olan er “Andreas”ın hikayesi bu.Ölmek istemiyor ama öleceğini biliyor.Geçtiği her istasyonda gördüklerini düşünüp durur.Çünkü her gördüğünü bir daha göremeyeceğini biliyor ve tren ilerlemeye devam ediyor. ’Bu tren bana ait,ben de bu trene.Beni başıma gelecek şeye doğru götürüyor ve her geçen süre içinde beni o şeye yaklaştırıyor(Ölüme). diye kendi kendine söylenir. Bunca ruhsal karmaşanın içinde Polonya’yı özlediğini, gördüğü ufku özlediğini,öylesine yabansı ve içten özlediğini ve ancak bir aşığın sevgilisini özler gibi-özlediğini bilir.Evet yaşamak istiyor.Kendi gerçekliği üzerinden teorem olarak hayatın güzel ve teorem olarak yaşamanın olağanüstü olduğunu bildiği halde trenden inmek istemiyor ve inebileceği halde…Ne garip…Karanlık bir sona doğru sürüklenen yüklü ve savaşın yönettiği bir insan.
- Evet benden buraya kadar-
*Sanki bir savaştan çıkmışçasına bütün duygularım ağır yaralı.*
Uzatmaya gerek yok.İyisi mi kendiniz okuyun ve tadına bakın.Ayrıca bunuda es geçmemem lazım eserdeki tasvir gücü gerçekten eşsiz bir ustalığın eseri.Buna ek olarak tasvir gücünü koruduğu için mütercim Zeyyat Selimoğlu’na da ayrıca borçluyuz.
Şu yaşamak dedikleri şeylerde boşa koşturuyorlar; yalanla, rüşvetle, aldatmayla, mafyayla uğraşıyorlar; komplolar, tezgâhlar kuruyorlar; halbuki doğruluğun mücadelesini vermek lazım, hayatı doğru taşımak lazım, ölümü doğru taşımak lazım, ölümü doğru taşımayan hayatı da doğru taşıyamaz, nedir ölümü doğru taşımak, öleceksin, hesap vereceksin, buna yakîn derecesinde inanmaktır, aklından çıkarmamaktır, zaruretleri unutmamak, keyfiliğe kapılmamaktır.
Üniversiteye bak. Bir sürü evde kalmış kız. Kendilerini ilme adamışlar. Hıh! Hayat kitaplardan ibaret değil kızım. Hayat! Hayat! Nasıl desem? Yaşamak lazım. Olmadı. Neden? Çok muğlak. Yaşamak, evet, ama nasıl? Bir ağaç gibi tek ve hür, bir orman gibi kardeşçesine. Reçeteler karın doyurmuyor hocam. Mesele şurada; yaşamak, evet, yemek, içmek, gülmek, eğlenmek, ağlamak, çocuk büyütmek, sınavdan geçmek, uçağı kaçırmak, yemeğin altını yakmak, sevişmek, özlemek, iki satır bir şey yazmak, güzel bir filimden yağmurlu bir geceye çıkmak, dua etmek, hastalanmak. Yeter artık sayma, sonu yok bunun. Netice şu: Hayatın bir mânası olacak, maddi-manevi. Mâna mı? Mâna şairin karnındadır be hoca. Suna kalktı. Gidip kendine şöyle uyku kaçıran bir çay koydu. Geldi balkondaki sedire çöktü. Küçük radyosunu açıp bir klasik müzik buldu. Müziğin dalgaları arasına daldı, kayboldu.
Sayfa 22
Sayfa 13
