İblis mənzum faciəsi şərə qarşı qüvvətli etirazın ifadəsi olan Cavid dramaturgiyasının ən dəyərli əsərlərindən biridir. Bu əsərdə müharibənin yarattığı fəlakətləri ön plana çəkilir. Əsərin əsas surətlərindən biri Arifdir. Bu obrazla müəllif romantik bir şəkildə, bir tərəfdən, insanların iblisləşməsini, digər tərəfdən, türk xalqlarının, Şərq dünyasının fəlsəfi düşüncə tərzini ümumiləşdirilir. Əsərin əvvəlində kiçik ikən İstanbulda evi yanan, nəsli məhv olan, kiçik qardaşı Vasifdən ayrı düşən Arif gələcəyə şübhə ilə yanaşır. Mühiti ilə arzuları arasında uçurum görən bu obraz daha çok hissə qapılır. Mühitini dəyişdirmək gücünü özündə görmədiyindən cəmiyyətdən uzaqlaşır. Bəşəriyyətin, insanlığın zülm, şər qüvvə əlində çeynəndiyini gördükcə göylərə, Allaha xitab edir: - İnsanları xəlq etmədə var, bəlkə də hikmət, İblisə nə hacət?
Müəllif Arifin timsalında insanın iblisələşə bildiyini göstərir. Nəfsinə sahip ola bilməyən insanın maddilik ucbatından iblisliyə sürükləndiyini açıqlayır. "Qüvvətə, altuna tabe dünya",- deyən İblis nəfsini təmin etmək üçün hər cür cinayətlər törədən əsl iblisliyin insanın xislətində olduğunu qabardır. Hüseyn Cavid'in sonda gəldiyi nəticə budur ki, İblislər öz nəfsinə məğlub olan insanlardır. Nə qədər ki onlar var, bəşəriyyət rifah və səadətə çata bilməz. İblis isə öz dili ilə deyir:
İblis nədir? Cümlə xəyanətlərə bais.
Ya hər kəsə xain olan insan nədir?
- İblis!