Okulsuz Toplum

okullarda gerektiği gibi eğitim verilemediğini, aslında amacın eğitim değil eğitilmeye çalışan ve sabit bir insan profili yaratmak olduğunu belirtiyor. insanlığın kabul görmüş olduğu bu eğitim ve öğretim sistemi üzerinden bir çok değerini yitirdiğini ve daha da bozulmaya uğradığını, müfredat üzerinden, istenilen kalıba sokulmuş,bu kurumların gün geçtikçe ticarethaneye dönüştüğünü, insanların değer sistemini kurumsallaştırdığını belirtiyor.

“Bireysel öğrenmenin de toplumsal eşitliğin de okullaşma ritüelleriyle artırılamayacağını anlamadıkça eğitimde bir reform söz konusu olamaz.” (s:55) Toplumsal eşitliği sağladığı varsayılan ve hatta dayatılan okul kurumunda, öğrenciler türlü kalıplara konuluyor, etiketleniyor ve etiketlerine göre davranılıyor. Toplumsal eşitsizliğin meydana geldiği ilk ve belki de en önemli kademeye okul diyebiliriz. Okul kurumu vaat ettiklerini yerine getirmediği gibi, insanları daha çok ayrıştırıyor, ayrıştırmakla da kalmayıp bu adaletsizliğe, bir alternatifi olmadığı için, mecbur bırakıyor. Biz insanlar, gözümüzün önünde yıllardır süregelen bu cehaleti okulla yenebileceğimizi düşünüp toplumumuzu okullaştırıyoruz. Kendi kapasitemizi, benliğimizde evrilmiş halde bulunan öğrenme becerilerimizi hiçe sayıp bir otoriteye bel bağlayarak boyun eğiyoruz. Kişisel gelişimimize hiçbir katkısı olmayan, günlük hayatımızda karşılaştığımız sorunları çözmemize zerre faydası bulunmayacak müfredatı yüceltiyoruz. Ateşe su taşıyan karınca olduğumuzu sanıyoruz ama fark etmiyoruz ki biz ateşin ta kendisiyiz. Cehalet ateşini söndürmek için ateşin temeline inmek, kaynağını bulmak yerine küllerden doğmakta olan kıvılcımlarla uğraşıyoruz.
Okul kurumunun başka bir eksisi ise ne durumda olursa olsun, ekonomik arka planı ne olursa olsun tüm insanları eşit görmesi. Biliyoruz ki eşit olan her şey adil olmak zorunda değildir. Kurumun eşitlikten anladığı eğer buysa ve bu eşitliğin toplumda gerekli olduğuna inanılıyorsa, ki öyle görünüyor, bu bakış açısının acilen değiştirilmesi gerekiyor. Zira bahsedilen düşünce birçok açıdan yanlış. Biz her öğrenciden bir konuyu aynı hızda, aynı yöntemle ve aynı seviyede anlamalarını bekleyemeyiz. Her insanda ortak olan tek bir özellik vardır; farklı olmaları. İnsanın düşünce yapısından el becerilerine, sosyal çevresinden yetiştirilme şekline kadar her özelliği farklıdır; dolayısıyla, yapılması gereken iş için seçilen bu farklı insanlara fırsat eşitliği sağlanmalı ve tolerans gösterilmelidir. Lakin okul bunu yapmaz, yapamaz çünkü okulun bir müfredatı vardır ve okul, öğrencinin ne fiziksel ne zihinsel ne de ekonomik durumunu önemser. Merkezden verilen bir karar vardır ve bize sağlanan şartlar ne olursa olsun karara uymamız beklenir.
Bir karar vardır ve bu karara uymamız beklenir dedik; bu karara uy(a)madığımızda ise başarısız olarak etiketlendiğimizi de söylemeden geçemeyeceğim. Sorunsuz işliyormuş gibi görünen sisteme bakıldığında, herkesin ağzında dolanan “iyi yerlere gelmek” sözünü görüyoruz. Bizim bu adaletsiz eşitliğe katlanmamızın tek sebebi diploma sahibi olmak zorunda oluşumuz. İyi bir üniversiteden alınmış diploma, iyi bir meslek, iyi bir maaş…Otorite bizi ancak bunlara sahip olduğumuzda insandan sayıyor. Hayatın karşımıza çıkardığı zorlukların hepsine kalkan olarak sertifikalarımızı, diplomalarımızı kaldırabileceğimiz kadar hayal gücüyle işleyen bir dünyada yaşıyor olsaydık eğer, maruz kaldığımız zorunlu ve zorlayıcı eğitime razı olabilirdik. Ama ne dünya Harikalar Diyarı ne de biz Alice’iz.
Diploma, derece, sertifika arzusunun da bir nedeni var elbette; toplumcu otorite. Bizim üniversiteyi bitirmemizi bu kadar istemelerinin nedeni iş gücüne sağlayacağımız katkı. Yine ve yeniden, mental ve fiziksel sağlığımızın, ekonomik statümüzün hiç önemi yok. Kişisel gelişimimizin, bireysel bilgi edimimizin yok sayılıp el becerilerimizin
sömürülmesine göz yumuyoruz. Eğitimle ekonominin bağıntılı olduğunu inkar edemeyiz lakin ekonominin gelişimini sadece eğitime dayamanın yanlış olduğunu düşünüyorum. Madem eğitim sistemini geliştiremiyoruz, var olan sistemimizle istediğimiz sonuçlara ulaşamıyoruz; o zaman kalkınmayı sağlayacak her şeyi eğitime yüklememeliyiz. Zamanında bitirilemeyen okullara ve bulunamayan işlere alternatif sunabilen toplumdan, ekonomik kalkınmayı sağlayacak, eğitimin zorunlu olmadığı alternatifler sunması da haliyle beklenir.
Sonuç olarak, okullulaştırmanın faydaları adına sunulabilecek yegane faktör, fırsat eşitliği sağlandığı takdirde, verilecek teorik ve pratik bilgilerin bireyin, gelişiminin büyük bir kısmını tamamlamasını sağlaması olacaktır. Fırsat eşitliği sağlanmazsa, müfredatta sadece teorik bilgilere yer verilip el becerileri ve hayat deneyimi önemsenmezse, okullulaştırmanın toplumların süreğenliğini daha ne kadar sağlayabileceği meçhuldür.

"Illich; Türkçe ’ye çevrilen bir kitabında yazdığı önsözde “Sözlerimin bir gün Türkçe olarak okunacağı aklımın ucundan bile geçmedi” diyor. Yazdıklarını “zihinleri Kur ’ân âyetleriyle ve Dogu anılarıyla dolu” olanları değil de, kısa bir süre önce Amerika'ya yerleşmiş kişileri hesaba katarak kaleme aldığını belirtiyor." Bu kısmı çevirmen kitabın başına iliştirmiş. Açıkçası tam olarak ne demek istediğini anlayamadım. Okul ve eğitim gibi evrensel konulardan söz ederken yalnızca Amerika'yı göz önünde bulundurmak "Okulsuzlaşmayı" savunacak kadar geniş bir bakış açısına sahip biri için oldukça sığ bir yaklaşım.
Kitap ince olmasına rağmen okumam uzun sürdü. Dili akıcı değil ve çeviri de çok iyi denemez. Yine de işlenen konu itibariyle oldukça ilginç ve ilgi çekici. Nihayet dergisinin Eylül 2017 sayısında denk gelmiştim bu kitaba. Öncelikle Schooling The World: The White Man's Last Burden belgeselini izlemenizi tavsiye ederim. "Okul" a olan bakış açınızı değiştirecek , oldukça iyi bir belgesel.
Tekrar kitaba dönüyorum:)
Yazar; öğrenmenin okulda olmadığını, okulun bir çeşit iş merkezi olduğunu ve amacının da insanları eğitmekten ziyade (tabi burada eğitimi nasıl tanımladığımız da önemli) tek tip insan oluşturmak olduğunu savunuyor. Böylece düzeni sağlamak, yönetmek daha kolay olacaktır. Dolayısıyla okulu zorunlu olmaktan çıkarılmasını savunuyor. Yetenek ve becerilerin sertifikaya indirgenmesini yanlış buluyor. Bununla ilgili: " Branş öğretmenlerinin azlığı, sertifikaya verilem abartılı önemin neticesidir." diyor. Gençlerin bazı durumlarda arkadaşları için daha yararlı olmasını örnek gösteriyor ve bu konuda kendisine kesinlikle hak veriyorum. Hepimizin karşılaştığı bir durumdur; öğretmen bir konuyu anlatır öğrenci anlamamıştır, öğretmen tekrar eder öğrenci yine anlamaz ardından yan sıradaki arkadaşı basit bir şekilde olayı anlatır ve öğrenci durumu kavrar. Bu da bizlere öğrenmenin gerçekleşmesi için o konuda uzman biri yerine, neyi bilmediğimizi ve nasıl öğrenebileceğimizi bilen birinin de bazen yeterli olabileceği gösteriyor.
Günümüzde okulda geçirilen süre devamlı artıyor. Neredeyse bebeklikten başlayan bir okul yolculuğu 30'lu yaşlara kadar sürebiliyor. Bu süreçte kişilerin ruh halinin nasıl olduğu hepimizin malumu. Bu açıdan bakınca "Okulsuzluk" fikri kulağa hoş gelse de yerini neyle doldurabileceğimiz sorusu kafamı kurcalıyor. Özellikle yurtdışında alternatif eğitime ilgi her geçen gün artsa da okul eğitiminde karşımıza çıkan 'firsat eşitsizliği' problemi alternatif eğitimde daha da göze çarpıyor. Tamamen okuldan arınmış bir toplum yakın gelecekte mümkün görünmese de okulların-eğitim sistemlerinin baştan dizayn edilmesi gerek.

Talim (öğretme), terbiye (eğitim) dediğimiz kavramların okullarda gerektiği gibi verilemediğini, insanın, dünyada kabul görmüş bu eğitim ve öğretim sistemi üzerinden bir çok değerini yitirdiğini ve daha da bozulmaya uğradığını, müfredat üzerinden, istenilen kalıba sokulmuş, robotlaşmış insanlardan oluşan bir dünyanın inşaa edildiğini ve okul denilen bu müesseselerin gün geçtikçe ticarethaneye dönüştüğünü, kolej, özel üniversite vb. kurumlara doğru evrildiğini anlatan bu kitap, anafikir olarak, toplumların, bu çarkın döngüsünden kurtulması gerektiğinden bahsediyor. Ancak, dilini çok akıcı bulmadığım fakat bu konuda bir uyanış için, okunmasını tavsiye edebileceğim bir kitap.

Okulsuz toplumun getireceği felaketleri okuyacağımı umarken okulsuz toplumu savunan bir kitapla karşılaştım. Okurken yazarın haksızlığa uğradığını hissettim. Biraz araştırdığımda Ivan Illıch'in bir toplum eleştirmeni olduğunu öğrendim. Tabi ki bu onun eğitim alanında eleştiriler yapmasına engel teşkil etmiyor. Fakat Ivan Illıch sadece okula değil toplumsal diğer tüm kurumlara karşı durmuş ve eleştirmiş. Bu yüzden kitabı okurken içimi büyük bir karamsarlık kapladı. Haklı yönlerini görmeye çalıştım. Çocukların hayatın içinde olduğu şeyleri en iyi öğrendiğini savunarak "yaparak, yaşayarak öğrenme" tekniğinin haklılığını savunmuş. Yine çeviri olarak tam karşılığı mıdır bilmiyorum ama yetenek öğretimi dediği şey bana göre hayat boyu öğrenmeye karşı geldiği için haklılık içeren başka bir kısım diyebilirim. Bunun yanında okulun tüketici yetiştirdiğine ve okulun bir endüstri olduğuna dair görüşleri var. Okul dediğimiz yapının insanın kendi kendini yaratmasının önündeki en büyük engel olduğunu söylüyor-varoluşçuluk akımı kokusu geldi burnuma-. Söyledikleri ne kadar doğru ne kadar yanlış tartışılır. Zaten tartışılmış ve görüşlerinin fazla kötümser olması sebebiyle yaşadığı ülkede etkisi gitgide azalmış. Tüm bunlara rağmen eğitim adına karalanan tek bir çizginin bile kıymetli olduğunu düşündüğüm için ve farklı bir bakış açısı kazanmak için okunmalı diyorum.

Her bireyin 4 yaşından itibaren okula başlaması gerektiğini savunan biri olarak kitapta anlatılan okulsuz toplumu hayal edemedim bir türlü! Kitapta savunulan yaparak yaşayarak öğrenme en ideal öğrenme biçimidir. Hepimiz hem fikiriz. Fakat okulu bu felsefeyle yeniden inşa etmek yerine tamamiyle kaldırmak neden??

Zorunlu eğitim üzerine eleştirilerde bulunan yazar ABD de devletin vermiş olduğu eğitim kalitesine de ağır eleştirilerde buluyor.
"Yasalar kimseye araba kullanma yolunda bir yaptırım uygulamamakta, fakat herkesin okula gitmesini zorunlu kılmaktadır."

Sanayi Inkılabı'nda sisteme işçi yetiştirmek için başlatılmış eğitim sistemi sonradan değiştirilmemiştir. Okulsuz Toplum, bu düzenin günümüzde de devam eden yansımasının çarpıcı etkilerini gösterirken özgürleşmeyi amaçlar. Okullar, kısıtlayıcı, kişilik haklarına bile müdahale edebilen ticarethanelerdir ve tüm amaçları insanları kendisine bağlı kılan düzende tutmaktır. MEB'in öğretmenlere tavsiye ettiği kitaplar listesinde olması ilginçtir. Bunun öğretmenlerin dahi toplumun okumayan kesimi arasında olduklarını gösterdiğini söyleyebilirim. Hele ki tavsiye bir kitap asla okunmaz, okunmamasının yolu da tavsiye etmektir. MEB, Okulsuz Toplum gibi dünyanın en meşhur kitaplarından birini yasaklamayarak onun reklamını yapmamış, tavsiye ederek de okunmasının önüne geçmiştir. Ki sadece bu örnek bile kitabı pek çok açıdan haklı çıkarmaktadır. Ayrıca idealist bir düzen kursak bile küresel kapitalizm hakimken ve sanayi inkılabından kalma eğitim sisteminden çıkmamız mümkün değilken ülkenin her bir ferdi Okulsuz Toplum'u okusa bile düzeni değiştirmemiz mümkün görünmüyor. Ancak birey olarak kendimizi öğretilenler dışında bir şeyler öğrenebilir hale getirebiliriz.

Okul, çocuğa öğrenmek için kuruma ihtiyacı olduğunu öğretir.
Okul aynı zamanda kaçınılmaz olarak kapitalizmi içe yansıtır. Bilginin sermayeleşmesi. Çünkü kapitalist, bilgisini içsel olarak biriktirdiklerini sertifka ile ispat edebilir. Toplumda sertifika sahiplerine daha düşük değerde hisse senetli olanlara göre daha üst bir sosyal değer vermektedir.
Hali hazırda zorunlu olan okul vasıtasıyla büyüme, öğrenme, serpilme uluslararası mahiyette büyük bir kurumun bir ürününün tüketiminin sonucuna dönüştürülmüştür. yani sanki büyüme, öğrenme halleri sadece okulların varlığıyla birlikte gerçekleşmektedir şeklinde bir anlayış oluşmuştur. Bu da aslında beraberinde eğitimi ya da bilgiyi bir meta haline getirmektedir.

Kitap, genel itibari ile okulun,statükonun korunmasına vesile olan araçlardan biri olduğundan dolayı bu prestije sahip olduğu yolundaki tezini kanıtlamaya çalışmaktadır.

Okulsuz Toplum. Romantik bir isim. Ancak, gerçekçi değerlendirmelerin sonucunda ulaşılan bir fikir, bir tasarım okudum. “Okul bütün dünyada eğitim karşıtı bir etkiye sahiptir.” diyerek kendi saflarına taraftar toplamak için usturuplu bir cümle kurmuş yazar. İçerisinde hak vermemenin pek de mümkün olmadığı pek çok düşünce daha var. Tüm bunlara rağmen okullara yönelik çıkarımların çoğuna katılamadım. Okullar sonuç itibariyle bir bölünmeye ve ayrışmaya hizmet ederler, okuldaki eğitimle (sertifikalı eğitim) yücelen birey az eğitimliyi (sertifikasız,diplomasız) küçümsemektedir, fikri bunlardan biri. Okulların hayal gücünü, zorunlu ve belirli bir müfredatla yok ettiğini; “okul yaşama hazırlığı yabancılaştırmakta, böylece öğrenciler gerçek eğitimden ve yaratıcılıktan yoksun bırakılmaktadır.” Peki gerçek eğitim nedir? Yazar, “kişinin kendi kendine motive olduğu öğrenmeyi tercih edebiliriz” diyor ve soruyor: Hangi insanlar öğrenme eylemi için bir ilişkiye girmeyi istemektedir? Eğitimi ve öğrenmeyi kendi kendine motive olan, öğrenme eylemi için iletişime geçmek isteyen insanların, bir nevi kendi organizasyonları içerisinde sürdürmesini beklemek benim için ütöpik bir eğitim anlayışı olarak kaldı. Dünyaysa 1984’ü haklı çıkarmaya devam ediyor gibi.

Okulsuz toplum...

İvan illitch bu kitapında, Bireyin eğitimdeki 4 duvar arasına tıkılışını anlatıyor.Müfredat denen zırvalığı. Ve müfredatın bize tek yönlü düşünmeyi öğretmesi.
Her şeyden önemlisi ivan illich'in belirttiği gibi her şeyden önemlisi Eğitimde yapılan harcamalardan Zengin öğrencilere bireysel olarak çok para harcanırken bunlar fakir öğrencilere ulaşamıyor bile.
Her ne kadar biz şu anda bilişim çağında olsak bile -Aynı zamanda milenyum çağı, internet çağı, bilgi çağı vs...-
illich'in zamanında internet bu kadar popüler değildi ama yinede illich eğitimin webcam aracılığıyla bileninin öğrenmek isteyene öğrettiği ve sunucular aracılığıyla bunu seri şekilde yapılan bir ortam yaratılması gerektiğini söylüyor.
Artık bunlar çok mümkün. Aynı zamanda Arttırılmış gerçeklik, VR, Kütüphaneler gibi bir çok eğitim fırsatı sayesinde öğrenciler bence sığ düşüncelere sahip eğitim kurumlarına (İmam hatip,Meslek lisesi vs...) , Sığ düşüncelere sahip öğretmenlere emanet edilmesi gerekmeyebilir.
Fakat maalesef şu anda internet çağı, bilgi çağından önce diploma çağı ve papağan çağını yaşıyoruz.
Eğitim kurumları hala 21.yy'ın şartlarını taşıyamıyor ve bireyi araştırmaya, öğrenmeye, öğretmeye ve dünyayı değiştirmeye teşvik edemiyor.
Ve en kötüsü uygulamalı eğitimin öneminden bahsetmişken Türkiye'de neredeyse hiçbir laboratuvarın kullanılamadığını veya kullanılmadığını unutmamak gerek.
Eğitim hakkında düşünülecek çok şey var ve halen eğitim çok kusurlu.
Bu kitabı okumanızı öneririm. Eğitim sosyolojisi ile ilgili birinden okumak da çok önemli ve İllich size tam olarak bunu sunuyor.

İyi okumalar. Okula herkes gidiyor zaten okula gitmemek Türkiye'de pek mümkün değil (Eğer iyi yerlere gelmek istiyorsanız gitmek zorundasınız diyelim biz ona)
Ama yine de kendinize daha gençken okul dışında bir öğrenme alanı oluşturmalısınız.

Kitaplı günler :)

Yazar eğitimi ideolojik olarak da ele almış ve var olan kurumsallaşmanın bizlere olan zararından bahsetmiş.Bu bağlamda okulu da zararlı ilan etmiş.Okul yerine getirmeye çalıştığı eşlemeli öğretim vs eleştiriye çok açık.Yazarın düşündüğüyle gerçek hayattaki uygulama alanı da birbirinden oldukça farklı çıkabilir.Okulla ilgili sorunları saptamada doğruluk payı var.Okula ek bir alternatif eğitimin olması gerektiği taraftarıyım ama yazar gibi okulun tamamen kaldırılmasını savunan biri değilim.Pedagoji konusunda bilgi edinmek için kesinlikle okunmalı bence.