Her kitabını okurken ilmine gıpta, şahsiyetine hayranlık ve bolca şaşırma.
Hakk'a mekan cihetiyle değil, ama sıfat cihetiyle kurbiyyet hâsıl ederler de zikri geçen sıfatlarla ittisaf etmek vesilesiyle Allah'a yakın (mukarreb) meleklere benzemeye başlarlar. Kalbin tüm varlığıyla bir sıfatı âzim görüp ona yönelmesi her ne zaman gerçekleşse, mutlaka bunu o sıfata yönelik bir iştiyak, o kemâl ve o cemâle yönelik bir aşk ile şevk ve o sıfatla ziynetlenmeye yönelik bir hırs takip eder, şayet o azim gören için o sıfatı kemalıyle edinmek mümkün ise.
Mühim...
Bizimle alâkadar bir zât, pek çokların şekva ettikleri gibi; eskiden şiddetli bir tarîkatta okuduğu evradındaki zevk u şevkini kaybettiğini ve sıkıntı ve uyku galebe ettiğini müteessifane şekva etti. Ona dedik:
Maddî hava bozulduğu vakit nasılki sıkıntı veriyor, asabî sînelerde inkıbaz hali başlıyor; öyle de, bazan manevî hava bozuluyor. Hususan maneviyattan yabanileşmiş bu asırda ve bilhâssa hevesat ve müştehiyat-ı nefsaniyeyi taammüm etmiş memleketlerde ve hususan şuhur-u muharreme ve şuhur-u mübarekede manevî havayı tasfiye eden âlem-i İslâmın intibah ve teveccüh-ü umumîsi, o mübarek şuhurun gitmesiyle tevakkuf etmesinden fırsat bulup havayı bozan dalaletlerin tesirleri zamanında ve bilhâssa kış tazyikatı altında,
bir derece hayat-ı dünyeviye ve hevesat-ı nefsaniyenin tasallutlarının noksaniyetinden, ehl-i İslâm ve ehl-i imanda, hayat-ı uhreviyeye çalışmak iştiyakı, baharın gelmesiyle hayat-ı dünyeviyenin ve hevesat-ı nefsaniyenin inkişafıyla o iştiyak-ı uhreviyeyi gizlemesi ânında elbette böyle kudsî evradlarda zevk, şevk yerinde esnemek ve fütur gelir. Fakat madem
خَيْرُ اْلاُمُورِ اَحْمَزُهَا
sırrıyla; meşakkatli, külfetli, zevksiz, sıkıntılı a'mal-i sâliha ve umûr-u hayriye daha kıymetli, daha sevablıdır; o sıkıntıda, o meşakkatteki ziyade sevabı ve makbuliyeti düşünüp, sabır içinde mesrurane şükretmek gerektir.
Kudüs'te Berkükiyye Medresesi hocası Sirâmî (ö. 790/1388) ile tanışan Ayni, ondan çok etkilenmiş ve onunla Mısır'a gitmiştir. Ayni, Sirāmi hakkındaki düşüncelerini ve onunla beraber Mısır'a gidişini şöyle ifade eder: Hocam, Kudüs'e geldiğinde ben de Kudüs'ü ziyaret etmek için gitmiştim. Burada onunla karşılaştım. Daha önce onun adını duymuş, fakat onu görmemiştim. Kalbimde ona karşı büyük bir iştiyak vardı. Onunla sohbete devam ettim. Onu, ilim açısından insanların en faziletlisi, yumuşak huyluluk ve sohbet açısından insanların en iyisi olarak gördüm. Daha önce aklımda yokken faydalı sohbeti, beni onun hizmetinde Mısır'a gitmeye sevk etti; hâlbuki düşüncemde ziyareti tamamlamak ve vatanıma dönmek vardı. Ancak onu gördüğümde ailemi ve vatanımı terk ettim. Kudüs'te 10 gün kaldıktan sonra onunla beraber Mısır'a gittim."
Sayfa 58Kitabı okudu
Her şey nasılki rızkın etrafında toplanmış, ona bakıyor; öyle de rızık dahi bütün envâıyla mânen ve maddeten, hâlen ve kâlen şükür ile kâimdir, şükür ile oluyor, şükrü yetiştiriyor, şükrü gösteriyor. Çünkü; rızka iştihâ ve iştiyak, bir nev'i şükr-ü fıtrîdir. Ve telezzüz ve zevk dahi gayr-ı şuurî bir şükürdür ki, bütün hayvanatta bu şükür vardır. Yalnız insan, dalâlet ve küfür ile o fıtrî şükrün mahiyetini değiştiriyor; şükürden, şirke gidiyor.
Hem, rızık olan nîmetlerde gayet güzel süslü suretler, gayet güzel kokular, gayet güzel tatmaklar; şükrün davetçileridir, zîhayatı şevke davet eder.. ve şevk ile bir nev'i istihsan ve ihtirama sevkeder.. bir şükr-ü mânevî ettirir. Ve zîşuurun nazarını dikkate celbeder, istihsana tergib eder. Nimetleri ihtirama onu teşvik eder. Onun ile kâlen ve fiilen şükre irşad eder ve şükür ettirir ve şükür içinde en âlî ve tatlı lezzeti ve zevki ona tattırır.
Ramazan İktisad Şükür
Sayfa 65 - RnkKitabı okudu
Aşırı sevgi, âşıkların akıllarını başlarından alır; onları zayıflatır, bir deri bir kemik haline sokar; düşüncelerine musallat olur, inatçı bir saplantı, bir kuşku, bir türlü uyuyamama, kuvvetli bir aşk arzusu, bir şevk, bir iştiyak, devamlı uyanık kalma gibi haller doğurur. Bu sevgi, insanın davranışını bütünüyle değiştirir, gönlünü ve yeteneklerini alt üst eder. Sevgilisi hakkında yanlış, hatta kötü bir fikir ve kanaat sahibi olacak, onun hakkında suizanda bulunacak kadar, âşığı acılara boğar. Bu sevgi, âşığı deli-divaneye çevirir.
Akıl gaflete girip Allah'ı unutsa dahi, vicdan yaratıcısını unutmaz. Daima O'nu görür, O'nu düşünür, O'na yönelir. İlham vicdanı daima aydınlatır. Meyil arzusu, iştiyak ve aşk-ı ilahi vicdanı daima Allah'ı bilmeye ve bulmaya sevk eder. Fıtrattaki bu cazibe, sürekli cazibedar bir hakikati cezbiye meydana gelir.
Sayfa 35
Allah'a verdikleri sözü hiç unutmayanlar, cümle yaratılmışa o sözle ve o sözden doğru bakanlar hep şevk, iştiyak ve tazelikle yaşar, sadece içlerini değil, temas ettikleri her yeri bahar kılarlar...
Sayfa 144
● Artık fikir cesareti kalmamış, buna karşı bir şevk ve iştiyak duyulmuyor.
Diyalektik Kıyas Teorisi
_Burhan, tüm şüpheleri ortadan kaldıracak açıklıkta ve itirazlara yer bırakmayacak kesinlikte bir kıyas ve delildir. Kesin ve zorunlu bilginin ilke ve kurallarını vermekte, felsefeyi mükemmel hale getiren kaideleri içermektedir. Bu bakımdan da o, mantığın en yüce bölümü olmaktadır.
_Burhan, 3 çeşittir:
_1- Varlık burhanı. (Tez)
_2- Sebep
Şevk ve özlem kavuşmayla dinerken iştiyak ka-
vuşmayla artar ve pekişir. Gayret onun niteliğidir ve başkasından
düşmüştür. Başkasının var olmadığını bilen gayret (kıskançlık) özelli-
ğiyle nitelenmez ve gayreti hayret saymaz. Hayrete düşen nasıl gayret
sahibi olabilir ki? Başkanın varlığına inanmakla birlikte hayret sahibi-
nin ayağı sabit olmaz. Gayret sayesinde tanımlar sabit olur, onun
sayesinde engelleme gerçekleşir. Allah’a karşı gayret sahibi olan kişi
O’nu bilmeyendir. O hakkmda gayret edilemeyen el-Gayur’dur, çünkü
O’nu sınırlamak imkânsız olduğu kadar O’nun yanında sabit durula-
maz. Allah hakkmda gayret O’nu sınırlamak, O’nu sınırlamak ise
kendisini zıddı veya ortağıyla bir saymak demektir. Allah gayreti ne-
deniyle taşkınlıkları yasaklamıştır. Artık bunu kabul et ve tartışmaya
girme!
Ey oğul!
Emirler karşısında tam bir vefa örneği göster. Nehiyler karşısında ise hasta gibi ol. Belâ ve takdir karşısında ise sus ve kaybol! Fayda sana geri dönüp, zarar senden defedilinceye kadar ölü gibi ol.
Muhib, Hakk'a nisbetle duyan ve görendir, fakat halka nisbetle sağır ve dilsizdir. Şevk ve iştiyak beş duyuyu kapladığında onun kalıbı halk ile olur, fakat mânâsı Hak iledir.
Sayfa 89
SEKİZİNCİ NOTA:
Ey sa'y ve ameldeki lezzet ve saadeti bilmeyen tenbel insan!
Bil ki:
Cenab-ı Hak, kemal-i kereminden, hizmetin mükâfatını, hizmet içinde dercetmiştir. Amelin ücretini, nefs-i amel içine koymuştur.
İşte bu sır içindir ki, mevcudat hattâ bir nokta-i nazarda camidat dahi, evamir-i tekviniye tabir edilen hususî
