Rewşa bikaranîna torên civakî li Rojhilat / H.Fayiqî
Piştî belavbûna bikaranîna torên civakî li Îranê di destpêkê de, bêtir whatsApp û telegram dihat bikaranîn. Wek mînak pêşî koma telegramê hebû, paşê kanal jî li wê zêde bû. Piştî demekê ku înstagram derket, piraniya bikarhêneran înstagramê bi kar anî. Piraniya bikarhênerên kom û kanalên telegramê jî derbasî întagramê bûn.
Bikaranîna van torên civakî di serî de facebooke, twitter, You Tube û piştra telegram di sala 2018an de, paşê jî torên din di sala 2023yan de, bi mebesta bikaranîna torên navxweyî ji aliyê hikûmeta Îranê ve hatin asteng kirin. Bi tevî van hemû astengiyan dîsa jî bêkarhêner bi alîkariya VPNê wek adetekî rojane telegram, whatsApp û înstagramê heta niha bi kar tînin.
Ji aliyê dewleta Îranê ve qedexeyek li hember bikaranîna zimanê Kurdî li ser torên civakî nîne. Lê li rojhilatê Kurdistanê xwendin û perwerde her bi zimanê Farisî ye. Kesên ku bixwazin xwendin û nivîsîna Kurdî fêr bibin, xwe bi xwe fêr dibin, dewlet ji xeynê zimanê Farisî piştgiriya zimanên din ên li Îranê nake. Lê bi rêya medyaya civakî Kurd derfeta xwe bi xwe fêrbûna Kurdî bi dest dixin. Bi taybetî li ser înstagramê peywendiya du alî di navbera mamostayên Kurdî û xwendekaran de hêsantir e.
Kanalên telegramê û peycên înstagramê bo fêrkirina hemû diyalektên Kurdî wek Soranî, Kurmancî, Hewramî û kelhorî tên bikaranîn
Sayfa 59 - Nûbihar
Zîmân
Dil pir dixwaze ku Hêvî hêviya kurdanbe,
Di warê ziman û zanistî her xwedî şanbe,
Zaravayên me bighîne serhev di pêşende,
Kurdan nehêle di nava cihanê şermende,
Heya bi îro em tenê bê zar û ziman bûn,
Di nava gelan pir bi şûnda gelek nezanbûn,
î ro jî dibînim gelek xwendayên me kurdan,
Gelparêzin ew haya wana nîne ji ziman,
çawan bê ziman gel di cîhan tête parastin?
Bi çi lebatî maf û rûmet hatine xwestin…
Tenê bi ziman mirov cuda bûye ji dehban,
Pê xwend zana bû firiya xwe gihande ezman
Lewre divê em ji bo ziman xwe biwestînin,
Heya bikarin kurdan ji tengiye derînin,
Bijîn kesên kû ji bo ziman dikin xebatê,
Ew in berê gel diguhêzin rêya felatê.
20.01.1984
Ji Qerdî Canê Canbira re)
Jiyîn xweşe bi xurtî
Li Kurdistan bi Kurdan
Bav û biran; çi bikim?
Hemû min tê bi dirdan..
De rabin li me tu zanî
Rim nîne giş nizanî
Xopan kirin Kurdanî
Ev teral û nezanan
Hawarê, xweş awakir
Dilê Kurdan pê şakir
Zar û ziman ava kir
Jîn û xweşî belav kir.
Newaya Rengan • Mehmûd Badilî
Roj li pey rojê
reng diçirisin
û di ruwê kevala jiyanê de
her tişt sema dike.
Tenê ez…
li ser lingekî
li ruwê xweyî jikeva
û lingê xweyî seqet
Ez Im Kurd (9) | Elîriza Spahî Layîn
tawanbar im
û yekim kes im ku
tawanbariya xwe bang dike
û dibêje ku:
gorî bawera min
însan bo veşartina xwe nîne
veşartin bo derewan û derewînan e
ez însan im
Mirov jî, xemla wan ya bê wate û beredayî jî, hêstên li ser ziman; ne ji dil û qaligên dixwazin bidin ser rihê me û wekî xwelîyê diweşînin li ber bayê jî, tu ma'neyê nake ji hişê min re. Tiştên jê heznakim cihê wan nîne li tu deverên hûndirê min. Rêyên tijî stirî ji xwe gelik in, îja mirov û gêreya wan nayê kişandin. Û çiqas dûr ewqas xweş.
Keç û Lawên Kurd
Tu dizanî ey weten, îro bo çi bêbeş î,
Bo çi destî şev nîşanî te dida nema reşî,
Bêjme te esbabê mezinî zillet û çarereşî,
Ciwanê Kurdan her li wextê meyê dikin xîretkêşî,
Wextê bade tê ser meclisê, navê Kurd tê ser ziman,
...
Miletê ciwanê wî sist be, mirî ye, najî,
Şadmanî textê jîn û tacê 'ezet nîne,
Ciwanê Kurdan
Balkêşî: Di kurdî de qertaf lêker nayên derbandin. Xwendina dengdêra qertaf lêkeran bi derbandina kita pêşiya xwe ve girêdayî ye. Ji ber vê jî cuda nivîsandina qertaf lêkeran ne rast e. Qenatê Kurdo û Feqî Huseyn jî di pirtûkên xwe yên gramera kurdi de qertaf lêker cuda nenivîsîne. Mînak:
Di piyan de ye.
Em nikarin divê mînakê de bêjin, kîteya "ye" yê hatiye derbandin.
Derbandin li ser kâta"de"yê ye.
• Ev ya wa -n e.
Em nikarin, kîta "wan" ê tev de biderbînin.
Yanî em nikarin bêjin: Ev ya wan e.
Lê rastiya derbandina vê peyvê eve: Ev ya wa ne.
Ev jî taybetiya zimanê me ye ku qertaflêker cuda nayên nivîsandin.
Di hevokan de derbandin
Di hevokên kurdî de carna mexseda mirov ew e, mirov bi xwendevanan bide fêhmkirin. Ka di hevokê de kijan peyv giring e. Sedem wî qasî jî seri li derbandinê tê dayin. Mexseda giringiya hevokê; carna li ser cih e, car- na li ser dem e û carna jî li ser şexsan e. Ku mirov bivê kîjan peyvê derb bide mirov wê peyvê tîne berî pêveber, wî çaxî ew peyv tê derbandin. a) Zana duh ji Wanê hat (Derbandin li ser cih e.) b) Duh ji Wanê Zana hat (Derbandin li ser şexs e)
c) Ji Wanê Zana duh hat (Derbandin li ser dem e.)
Balkêşî: Di peyvên yek kîte de derbandin nîne.
Sayfa 58Kitabı okudu
Pirsgirêka asîmilasyonê
Bi rastî ez hertim dibêjim:
Pirsgirêk di dijmin anjî kolonyalîstan de nîne lewra, ew karê xwe û erka xwe bi cih tînin.
Pirsgirêk di me Kurdan de ye, em di têgihiştina girîngiya ziman de nînin.
Wekî ku hemû tiştên ku tevdigerin û ji bo tevgera wan çawa quwetek/ dehfandin pêwîst be , ji bo mijara zimanê kurdî jî heman tişt lazim û hewceye .
Helbet ger ku em li zimanê xwe xwedî dernakevin,ew dê ji destên me biherike û qût bibe .
Û belkî bala we jî kişandî be :
Dema ku hûn bi kurdekî (Kurdiya wî çiqasî çewt be jî) re bi kurdî biaxivin, ew jî bi we re kurdî diaxive.
Anjî em bibêjin ku kurdek , bi we re bi zimanê kolonyalîstan biaxive û hûn jî li şûna wan zimanan zimanê dayikê bikar bînin,ew dê ji wê tevgera we sûd wergire.
Ez vê yekê wek : "bertek bandorê diafirîne" binav dikim.