Enver Paşa ilk sözü Talat Muşkara'ya verdi. Komitacı Talat Bey uzun, ayrıntılı ve hırslı bir açıklama yaptı. Konuşması şöyle özetlenebilirdi:
-Şu anda yalnız İstanbul'da 29 gizli şubemiz, birçok ilde silahlı teşkilatımız var. Her şey hazır. Artık beklemeye de gerek yok, merhamete de. Gerektiğinde kan dökmekten çekinmeyelim. Hemen harekete geçelim.
Dr. Nazım destek verdi:
-Aynı fikirdeyim. Neden bekleyelim ki? M.Kemal'den mi korkuyoruz?
Enver Paşa, Hafız Mehmet Bey'e döndü:
-Siz ne düşünüyorsunuz Hafız Bey?
Hafız Mehmet Bey Anadolu'nun havasını biliyodu:
-Paşam, ben farklı düşünüyorum. Hemen hareket geçmemiz doğru olmaz.
Bu açıklama Talat Bey'i hayal kırıklığına uğrattı:
-Hayrola Hafız Bey? Ankara seni de mi Kemalist yaptı?
Hafız Mehmet Bey kızdı:
-Ne münasebet? Ama düşman Ankara yolunda. Bence savaşın sonunu beklemeliyiz...
Dr. Nazım, Hafız Bey'in sözünü kesti:
-Beklemek doğru olmaz. Ya savaşı M.Kemal kazanırsa?
Tartışmaya karışmak istemeyen Halil Paşa yüreğini dizginleyemedi, ayağa kalktı:
-Ne olur kazanırsa? Onun kazanması Türkiye'nin kazanması demek değil mi?
-Ama o zaman iktidara geçemeyiz.
Halil Paşa, İttihat ve Terakki iktidarının en önemli yöneticilerinden biri olan bu heyecan adamına hayretle baktı. İktidarı her şeyden çok seviyordu. Bu tür siyasetçiler iktidarda olmanın verdiği güce ve saygınlığa taparlardı.
-Doktor, iktidar hırsı senin vicdanını karartmış.
Sayfa 357Kitabı okudu
“ALİ ŞÜKRÜ BEY/HÜRRİYET UĞRUNA 39 YIL”
M. NİHAT MALKOÇ
Trabzon’un balkonu olarak tabir edebileceğimiz Boztepe’de, alabildiğine mütevazı bir kabirde bir hürriyet kahramanı sonsuzluk uykusunu uyumaktadır. 39 yıl gibi kısa bir ömürde, tabir caizse, bir asırlık iş yapmış müstesna bir insandır o… “Haksızlık karşısında susan dilsiz şeytandır”
"Ya enver bey, o ne yapıyor?" diye sordu kumandanımız, "Cemiyete güzel haberler yolluyormuş."
Yüzü gölgelenir gibi oldu Mustafa Kemal'in.
"Kusura bakma basri ama enver hayal görüyor bence. Olmasını istediklerini hakikat sanıyor. ona kalırsa, italyanları ezdik geçtik. bütün Arap aşiretler bizim yanımızda...
Trablus'ta, tobruk'ta, Bingazi'de, Derne'de hatta fizan'ı da kapsayan kendisine bağlı bir islam devleti kuracağından söz ediyor. ama vaziyet hiç de öyle değil. kendi gözlerinizle göreceksiniz zaten. Sayıları yüz bine yaklaşan italyan kuvvetlerinin karşısında mücahit sayımız çok az. silah ve teçhizat açısından bizden üstünler. tamam, sunusiler olmak üzere halk italyanlardan nefret ediyor. zaten tek avantajımız da bu. yani durum hakikaten berbat. fakat dövüşmekten başka da çare yok."
Sigarasından bir nefes çektikten sonra ekledi:
"Bilmiyorum, belki de burada herkes kendi şerefi için dövüşüyor, herkes kendi vicdanı için..."
BİNBAŞI MUSTAFA KEMAL
Enver bey, koordinasyon noksanlığını işaret ederek bolayır kolordusundan Fethi bey ile Mustafa Kemal Bey'i itham ediyordu. Fethi bey ve Mustafa Kemal Bey ise, yine kendi başına buyruk hareket ederek, öteki birlikleri beklemediği için hezimetteki mesuliyetin Enver bey'e ait olduğunu idda ediyorlardı.
Sarıkamış faciası.....aç açık,eğitimsiz,bakımsız ve yorgun askerlere sebepsiz yere çektirilen acılar....8o.ooo genç insanımız boşu boşuna ölüp gittiği bir trajedi... ve onun zalim mimarı enver,.....Allahuekber ve soğanlı dağlarında donarak ölen enver paşa ordusu askerlerinin sırt çantalarında yiyecek olarak birer avuç kavrulmuş arpa çıkmıştı.!.Erzurum'un ova köylerinde,camilere doldurularak üzerlerine gazyağı dökülüp ermenilerce yakılan köylülerin öyküleriyse yürekleri parcalıyordu.....Kurdun kuşun yediği cesetlerden arta kalan asker kemikleri karların altında bir çalılık gibi durmaktaydı....Çorapsız,çarıklı günlerce karda yürüyen askerlerin kangren olup kesilen ayakları hesaba bile katılmıyordu.....Korkunç bir tarihsel hata,seçkin bir ordunun mahvına sebep olmuştu.....
Sayfa 7Kitabı okudu
... Edirne yürüyüşünden en çok yarar sağlayan kişi, hiç şüphesiz Enver Bey olmuştu. Cephede olup bitenlerden ilk o haberdar olduğu için Bulgar kuvvetlerinin dayanamayacaklarını çoktan öğrenmişti. Yürüyüş başlarken ağır bir apandisit sancısı geçirmesine aldırmayarak atına atladığı gibi ordunun başına geçmiş, Edirne'ye giren ilk kumandan olmuştu. Böylece "Hürriyet Kumandanı" unvanının yanına "Edirne Fatihi"ni de yazdırmıştı.
‘’mustafa kemal'in boz revolveri
zehir gibi susar selânik'te
akşama sabaha hürriyet trenleri
binbaşı enver bey eli tetikte
def gibi gerilmiş manastır şehri
bütün câmilerinde salâ verilir’’
