Zenginliğe ve Yoksulluğa Dair Eleştirel Bir Komedya: Ploutos (Servet)
Ön Not: Bu kez "Komedya" kavramı üzerinden Antik Yunanistan topraklarına bir yolculuk gerçekleştiriyoruz. Bu sebeple yazı sadece kitaba dair değildir.
“Çünkü bir ‘komedya’ bile gösterebilir doğru olanı. Ben de söyleyeceğim zaten korkunç ama doğru olanları.”
- Aristophanes
1. Aristophanes Kimdir?
M.Ö. 450-444 yılları arasında doğduğu düşünülen 
Aristophanes, Antik Yunan zamanında komedya yazarlığı yapmış ve ünü günümüze dek ulaşmış en büyük simadır. M.Ö. 388’de öldüğü düşünülen yazarın hayatının büyük bir kısmı Peloponnesos Savaşları (M.Ö. 431-404) döneminde geçmiştir. Bu dönemde Atina bölgesel gücünü iyiden iyi kaybetmeye ve Sparta karşısında egemenliğini yitirmeye başlamıştır. Bu durum haliyle Aristophanes’in eserlerine de yansımış, oyunlarında buna yönelik atıflarda bulunmuştur. 3 oğlu olduğu bilinen şairin oğulları da babalarının izinden gitmiş M.Ö. 4. yüzyılın Yunanistan’ında birer komedya yazarı olmuşlardır. Fakat onlardan herhangi bir eser ne yazık ki günümüze dek varlığını koruyamamıştır.
2. Eserleri ve Dönemin Atmosferine Diar:
“Dürüst hiç kimse kalmamış zaten,
herkes olmuş menfaatinin kölesi.”
Antisofist ve antidemokratik tutumlarıyla dikkat çeken Aristophanes, döneminin en sivri dilli şairlerinden biridir. Başta 
Euripides ve 
Sophokles olmak üzere, eserlerinde tragedya yazarlarını alaya alır ve eleştirilerde bulunurdu. Fakat bu alaylar, onları hor gördüğü için değildi, komedya şairlerinin işi mizah malzemesi bulmaktı ve bunun yolu da tragedya yazarlarını taklit etmekten geçiyordu.
Yalnızca edebiyat dünyasından isimler değil, başta Atina lideri Kleon olmak üzere, yönetimdeki kişileri de korkusuzca eleştiri malzemesi yapardı. Özetle son derece cesur, döneminde kimseden çekinmeyen, sözünü sakınmayan, kimi isterse onu eleştiren bir yapıya sahipti. 
Platon (Eflatun)'un, 
Şölen - Dostluk kitabında karşımıza çıkan Aristophanes’in, 
Sokrates’le dost olduğu da söylenir genelde. Hatta pek tiyatro oyunu izlemeyen Sokrates’in, Aristophanes’in bazı oyunlarını gidip izlediği rivayetler arasındadır.
Toplamda 11 eseri günümüze tam metin şekliyle ulaşan Aristophanes’in diğer oyunlarından toplamda 924 fragmanı da okuma şansına sahibiz. Bunlar haricinde en iyi ihtimalle 30’dan fazla komedyasının kayıp olduğu bilinen bir gerçektir. Antik dönemde yaşayıp eser vermiş olmanın en büyük dezavantajlarından birisi olan bu durum, modern dünyamız için geniş araştırma konularından biridir. Hiç olmadık yerlerde ve zamanlarda karşımıza çıkan bazı antik metinlerle edebiyat dünyası daha da genişlemiş ve geçmişe ışık tutulmuştur.
Platon’un 
Devlet isimli eseriyle birlikte ilk komünist ütopyalardan biri olarak anılan 
Kadın Mebuslar, erkeklerin savaşını engelleyemeyeceğini kabullenerek üstün bir mizahi yetenekle yazdığı 
Lysistrata (Kadınlar Savaşı), yargı sistemini sert şekilde eleştirdiği 
Eşekarıları, diğer oyunlarına nazaran daha hayali bir atmosferde seyreden 
Kuşlar, Sokrates’in de karakterler arasında yer aldığı 
Bulutlar başlıca eserlerinden bazılarıdır.
3. Dünya Edebiyatındaki Yeri:
“Ah bugün yaşam biz insanlar için ne halde,
kim onun bir delilik, hatta daha çok
bir cinnet olduğunu reddedebilir?”
Yukarıda adı geçen tüm bu komedyalar, şiir sanatının ustaca kullanıldığı, önemli edebi metinler olarak varlığını sürdürürler. Antik Yunan devrinde “Eski Komedya” ve “Yeni Komedya” arasında bir köprü görevi üstlenen Aristophanes’in güçlü eserleriyle çağlar aşması ve kendisinden sonraki dünya edebiyatını etkilemesi de elbette kaçınılmazdır. Aristophanes’in öldüğü düşünülen yıllarda doğan ve günümüze yalnızca “ 
Huysuz Adam / Eski Yunan Komedyaları 1” adlı eseri ulaşan 
Menandros da yine İsa’dan önceki dünyanın en bilindik komedya yazarlarından biri olmuştur.
Antik Yunan edebiyatının ardından doğan ve gelişen Antik Roma edebiyatında “komedya” bayrağını devralan yazarların başında 
Titus Maccius Plautus gelir. Adeta yeniden doğan bir Aristophanes’tir Plautus ve birçok yönden ortak özellikler taşırlar. 
Terentius da yine ismi anılması gereken önemli Romalı komedya yazarlarından biridir. Bu isimlerden çok sonra Avrupa edebiyatında boy gösterecek olan 
William Shakespeare ve 
Molière gibi büyük isimlerin kaleme aldıkları komedya türündeki eserlerde Yunan ve Romalı yazarlardan ilham aldıklarını söylemek elbette yanlış olmaz.
4. ”Ploutos” ve “Penia” Kavramlarının Mitolojideki Yeri:
"Ne belalı şeydir bir adamın
işleri yoluna girince burnunun dibinde biten dostları.” (sayfa 42)
Ploutos: Yunan mitolojisinde bolluk, zenginlik tanrısı anlamına gelir. Demeter’le İason’un oğlu olarak bilinen Ploutos, aynı zamanda Hades’le de özdeşleştirilir. Ardından Demeter’in grubundan ayrılmış ve daha soyut bir kavram haline bürünmüştür. Roma mitolojisinde de kendisine yer bulur. 
Hesiodos ise 
Theogonia - İşler ve Günler adlı eserinde Ploutos’u şöyle tanımlar:
“Yüceler yücesi tanrıça Demeter
sevişip kahraman İason’la
bereketli Girit’in nadaslı tarlalarında
cömert Ploutos’u getirdi dünyaya.
Bütün karaları, denizleri dolaşır Ploutos,
kime rastlar, kimin eline düşerse,
zengin eder onu, berekete boğar.”
Penia: Yunan mitolojisinde yoksulluğun cisimleşmiş halidir ve genelde hali vakti yerinde olmayan, fakir insanların taptığı tanrı olarak bilinir. Platon (Eflatun), 
Şölen isimli eserinde Penia’nın bir gece Poros’la birleşerek Eros’a hamile kaldığını ifade eder.
5. Ploutos (Servet) Komedyasının Yapısı Hakkında:
Khremylos: Herkes de kötü değildir ya, ben değilim misal.
Ploutos: Zeus adına, herkes öyledir. (sayfa 7)
Aristophanes’in kariyerinde son sahnelediği oyun olarak bilinen 
Ploutos (Servet), M.Ö. 388’de ilk kez oynanmıştır. Bu dönem, Peloponesos Savaşları’nın bittiği bir dönem olsa da, Atina yine bir savaşın içindedir. Korinthos Savaşı devam ederken Aristophanes de ömrünü sahnelerde tamamlamak üzereydi. Yunanca orijinal adıyla “Ploutos”, Türkçe çevirisiyle “Servet” anlamını verir. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları’nın Hasan Ali Yücel Klasikler Dizisi kapsamında yayımlanan kitabın çevirmenliğini üstlenen 
Erman Gören ve 
Eser Yavuz’un “Ploutos”u çevirmeyip orijinal şekliyle bırakmış olmalarının nedeni ise bu kavramın bir kişiliğe bürünerek canlı kanlı bir karakter olarak karşımıza çıkması sebebiyledir. “Yoksulluk” kavramı olarak ise “Penia” ismi orijinal şekliyle bırakılır.
Edebi terminolojide Yeni Komedya’nın ilk örneklerinden biri olan Ploutos’ta yazarın diğer komedyalarına göre hiciv dozu daha azdır ve dili de daha basittir. Eski Komedya’nın özellikleri arasında zekice kurgulanmış şakalar varken, Yeni Komedya’da bu “nasıl olursa olsun, yeter ki seyirci gülsün” minvalindedir. Aynı zamanda şarkılı kısımlarının azlığı da dikkat çeken noktalardan biridir. Bu da bir süre sonra oyunlarda “Koro”nun tamamen işlevselliğini kaybedeceğini gözler önüne seren önemli bir noktadır.
6. Ploutos (Servet) Komedyasının İçeriği Hakkında:
“Öyleyse kentlerdeki hatiplere iyi bak:
Yoksulken halkın ve devletin işlerinde nasıl namuslular,
bir kez kamu malıyla zengin olmayagörsünler
hemen namussuz kesilirler.
Bir dolu insanın kuyusunu kazıp halka bile savaş açarlar.” (sayfa 32)
Karion, Khremylos, Blepsidemos, Namuslu Adam, Yaşlı Kadın, İftiracı, Delikanlı gibi karakterlere ek olarak Antik Yunan tanrılarından Hermes de oyunda karşımıza çıkar.
Yoksul ve namuslu bir aileden geldiği söylenen Khremylos ve onun kölesi olduğunu öğrendiğimiz Karion’la başlıyor oyun. Khremylos, gittiği Apollon tapınağından bir kehanetle döner. Kehanet ona tapınaktan çıktığından sonra gördüğü ilk adamı takip etmesini söyler. Elbette inançlı biri olan Khremyolos, tanrı Apollon’un kehanetini uygulayarak karşısına çıkan kişiyle iletişim kurar. Şans bu ya, bu kişi Tanrı Ploutos’tur. Kişilik formatına bürünen “zenginlik” kavramı, kendisini Khremylos’un evinde bulur.
Gözleri kör olarak karşımıza çıkar öyküde Ploutos. Kör olduğu için de zenginliği ve şöhreti kimlere verdiğini bilemez. Amaç onun yeniden görmesini sağlamaktır. Bu sayede serveti rastgele kişilere değil, iyi ve hak eden kişilere sunacaktır ve böylece bir düzen sağlanmış olacaktır. Görünüşte her şey mantık çerçevesindedir fakat hesaba katmadıkları bir şey vardır: Penia adıyla Yoksulluk sahnede belirir. Onun da konu hakkında söyleyecekleri vardır. Eğer herkese servet bahşedilirse, kimsenin çalışmak istemeyeceğini, hiçbir zanaat dalının gelişemeyeceğini, yiyecek ve içecekler dahil olmak üzere, üretilen hiçbir ürünün artık iyi ve güzel olmayacağını ifade eder Penia. Onun da söylediklerinde haklılık payı vardır elbette.
Ploutos’un gözlerinin görmeye başlaması, dünyada birçok şeyin değişmesinin de başlangıcı olacaktır çünkü insanlar kendi zevk ve keyifleri uğruna diğer birçok unsuru görmezden gelmişlerdir. Hedonist bir bakış açısıyla hareket etmenin doğurduğu sonuçlar yer yer güldürse de, Aristophanes’in okuru (ve izleyiciyi) düşündüren bir oyun ortaya koyduğunu da söylemek mümkündür.
Antik çağ filozoflarından Aristippos’a göre insanın her davranışının nedeni mutlu olmaktır. Salt haz için insanlar her şeyi yapmaktadır. Aristippos’un ardından bir diğer büyük hazcı filozof ise 
Epikür’dür. Ona göre ise insan hazza ulaşma çabaları akıl yoluyla olmalıdır. Bedensel haz değil, ruhsal hazzın önemini belirten Epikür’e göre bilgi yoluyla ulaşılan haz önemlidir. Bu durumda Aristophanes’in oyundaki karakterlerinin akıl süzgecinden geçmeden alınan kararları onların tinsel hazdan ziyade bedensel hazzı daha üstün gördüklerinin kanıtıdır.
7. Son Söz:
Khremylos: (Karion’un sözünü keserek.)
Boyun devrilsin!
(Ploutos’a)
Evet, yapılan ne varsa senin yüzünden.
Sensin, bir tek sensin her şeyin müsebbibi,
Kötülüklerin, iyiliklerin. İyi belle bunu! (sayfa 11)
Aristophanes, Antik Yunan’ın 4 büyük (diğerleri için bakınız: 
Aiskhylos, Euripides ve Sophokles) yazarı arasında gösterilen tek komedya yazarıdır ve olanca sivri diline rağmen eserlerinin gücüyle kendisini ölümsüzleştirmiş büyük bir kişiliktir. Onunla henüz tanımamış bir okursanız, daha fazla ertelemeden herhangi bir kitabıyla başlangıç yapabilir ve biraz olsun gülümseyebilirsiniz. Fakat 2500 yıl öncenin komedi ve mizah anlayışını da göz önünde bulundurmanız gerekir.
Özellikle modern komedyaları okuyan kişilerin antik dünyada yaşamış ve eser vermiş isimleri tanımaları çok daha önem arz ediyor çünkü edebiyat sahnesinde ilk önce onlar belirdi. Gereken saygıyı göstermek de bizlere düşer.
Keyifli okumalar dilerim.
··
2.664 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.