Bir Babil deyişinden:
"Eğer aç ise; ölmüş gibidir
Tok ise eğer; tanrılarla yarışır
Kim bey gibi bina yaparsa köle gibi yaşar;
Köle gibi bina yapan, bey gibi yaşar."
(Uygarlığın Kökeni Sümerler, Muazzez İlmiye Çığ, İstanbul 2015, s. 251)
Sayfa 313 - 1. BaskıKitabı okuyor
Sümer'de yeraltındaki ölülerin ruhlan için yiyecek ve kurbanlar sunulmazsa, onlar yeryüzüne çıkarak insanlara rahatsızlık veriyorlar. Ölenlerin arkasından çok fazla ağlayıp sızlanmak onları sıkıyor. İslamiyette de ölüler için yapılan dualar, kurbanlar bu inanışın bir devamı. Bizde de, "Çok ağlayıp ölünün ruhunu rahatsız etmeyin," sözü vardır.
Sümer Tanrılarının esas adlarının başka, niteliklerine göre diğer adları da vardı. Babilliler bu adlardan 50'sini yeni yarattıkları Tanrı Marduk'a vererek tek Tanrı düşüncesine doğru bir adım atmışlardı. İslam dininde Allah'a verilen 99 ad, aynı geleneğin bir devamı gibi görünüyor.
Asur krallarından Tiglat Pileser Zagros seferine yõnelirken: "Ülke güzel ve geçişi zordu. Tunç kazmalarımla kendime yol açtım" diyecekti. Sümerler Yukarı Mezopotamya'yı "Çayırlar Ülkesi" olarak adlandırmışlardi. Kutsal kitap Eski Ahit'in "Aden" (Cennet) olarak tanımladığı dört nehrin kaynak başları da Yukarı Mezopotamya'daydı ve bir çökme sonucu oluşan Van Gölü, aynı zamanda gittikçe yükselen Kuzey Zagroslar'a olaganüstü bir güzellik kazandırmıştı. Artık bölgenin kadim yerlileri olan Hurri kökenli boyların da Asurilerin tanımıyla bir de "yukarı deniz"leri vardı.
Sümer'de kralların nasıl sarayları varsa Tanrıların da öyle evleri olmalıydı. Bunun için "Tanrı evi" adı altında görkemli tapınaklar, yanlarında Tanrılarla insanları yaklaştırdığı düşünülen basamaklı kuleler yapılmıştı. Daha sonra bu Tanrı evleri sinagoglara, kiliselere, camilere dönüştü. Camilerin ve minarelerin üstündeki yarım ay, Sümer Ay Tanrısının sembolüdür.
Sümer Tanrıları, insanlara ne istediklerini bildirmez; fakat hoşlarına gitmeyecek bir işi yapan insanları cezalandırırlar. Buna karşılık diğer dinlerde Tanrı bazı kimselere ne istediğini bildirir. İnsanlar da ona göre hareket ederler. Tanrı bildirilerini alan kimselere Farsçada "peygamber", Arapçada "resul" denir. İlginç olanı peygamberiik olayı, Yahudilerden Asurlulara geçmiş. Çiviyazılı metinlere göre bu düşünce Asur ve Filistin'de politik ve ekonomik krizlerle başlamış. Asur'da Tanrıdan bir insan (peygamber) yoluyla alınan haberler tabletlere yazılmış. Onlara göre Tanrı ile iletişime giren insanlar çeşitli şekilde trans haline giriyorlar. Bu kimseler aslında aşağı tabaka sayılıyor ve büyücülükle bağlanıyor.
Yazıyı icat etmişler ve hayatın her alanında kullanmışlar. Sümerler hem yazıyı hem de başkalarının kullanmasına imkan sağlamışlar. Bu sayede, Asurlular gibi Orta Doğu'da diğer milletler de kendi dillerini yazabilmişler. Sümer yazısı, Mısır yazısının icat edilmesine de öncülük etmiş. Alım, satım, borçlanma, kira, miras bölüştürme, evlenme, boşanma gibi her türlü hukuksal işlerin, birer yazılı anlaşmayla yapılması ilk olarak Sümerlilerde başlamış. Mimaride kubbeyi bulmuşlar. Yuvarlak pencereler, sütunlar, kemerler, yapmışlar.
Sayfa 109 - Remzi Kitabevi 2022Kitabı okudu
Sümerler, birer Tanrı saydıkları gökcisimlerinin uzaklıklarını, devinimlerini hesaplamakta büyük bir başarı gösterdiler. Toprak bölüşümü, ürün paylaşımı gibi konular ölçüm bilgilerini şaşırtıcı bir düzeye ulaştırdı. Örneğin, İyonyalı matematikçi Thales'in (MÖ VII-VI. yy) ünlü teoremlerini ondan bin beş yüz yıl önce çözmeyi biliyorlardı. Daireyi 360 dereceye, günü 24 saate böldüler. Bütün bu ve benzeri bilgiler Doğu Akdeniz ve Anadolu üzerinden Batı'ya yayıldı ve Yunan düşüncesinin, dolayısıyla Batı düşüncesinin oluşmasına kaynaklık etti.
Dinlerin Karşılaştırılması
Yahudi, Hıristiyan ve Müslüman dinleriyle Sümer dini arasındaki ortak noktalar şunlardır: Tanrının yaratıcı ve yok edici gücü; Tanrı korkusu; Tanrı yargılaması; kurbanlar, törenler, ilahiler, dualar ve tütsülerle Tanrıyı memnun etmek; iyi ahlâklı, dürüst ve haktanır olmak; büyüklere ve küçüklere saygı gösteıınek; sosyal adalet; temizlik. Temizlik Sümerlilerde çok önemli idi. Tapınağa gidenlerin, dua edenlerin, kurban kestirenlerin vücutça temiz olmaları gerekti.
Sümerliler, Tanrılar dünyası üzerine pek çok efsane geliştirmişler; şiirler yazmış, ilahiler bestelemiş, törenler düzenlemiş ve bütün bunları yazıya geçirerek zamanımıza kadar ulaşmasmı sağlamışlardır. Onların kurdukları çoktanrılı din, yavaş yavaş tektanrıya dönüşerek, bugünkü dinlerin temelini oluşturmuştur. Fakat bu arada diğer Tanrılar da tamamıyla yok olmayarak bu dinlerde melekler, şeytanlar, cinler olarak varlıklarını korumaktadır.