Akl-ı küll'ün idaresi altında, maddeye dönük, maddi ve beşeri çapraki düşünme kuralına bağlı olan zeka (akl-'ı maaş) eksik ve tek yönlü bilgi sağlar. Hatta onunla Allah'ın (tamamen) tanınması imkansızdır. Nitekim, 'Allah akıl ile idrak olunamaz,' denildiği vakit akl-ı maaş kastedilir. Akl-ı evvel, akl-ı küll ve akl-ı maaş'ın temsili anlatımı şöyledir. Akl- evvel güneş, akl-ı küll güneş aydınlığının düştüğü su (ayna), akl-ı maaş da bu suyun bir duvara yansıyan parlaklığı gibidir. Suya bakan aynen güneşe bakıyormuş gibi onun şeklini görür. Ne var ki güneşe bakan başını yukarı kaldırır, suya bakan ise onu aşağıya indirir. Aynen bunun gibi ilmini akl-ı evvel'den alan, kalbinin nurunu ilahi ilme yükseltir, akl-ı külliden alan ise bu nuru kitaba çevirir; ondan kainata dair bilgiler alır.