BİLGİ VE HAKİKAT:
Gorgias: Epistemolojik Eleştiri
*
.. Felsefe tarihinde Gorgias, Parmenides'in var olma doktrinine getirdiği köklü eleştiriyle hatırlanır. Gorgias, Zenon'un Parmenides'i savunmasına izin veren mantık karşıtı argümanın (bir tezi savunmak için tam tersi tezin imkânsızlığını kanıtlamak) aynısından faydalanarak şunları kanıtlar:
*
(1) Ne
Euripides
Gençliğinde başarılı bir sporcuydu. Ancak erken yaşlarda spordan uzaklaştı ve resim sanatına gönül verdi. Tragedya yazarı olarak ünlendikten sonra bile, Megara'da resimlerinden övgüyle bahsedildiği söylenir. Daha sonra, Prodikos'tan hitabet, Anaksagoras'tan felsefe dersleri aldı, Protagoras ve Sokrates'le yakın dostluklar geliştirdi. Tiyatroya pek ilgi duymayan Sokrates'in, arkadaşının eserleri sahnelendiğinde mutlaka izlediği söylenir. Genel kültürü bu denli geniş olan Euripides, çağdaşları tarafından "sahnelerin filozofu" olarak tanındı.
Başka Yunan şehirlerine oranla Atina'da dinsel tutuculuğun hayli güçlü olduğunu biliyoruz. Yüz senelik kısa bir dönem içinde üç büyük filozofun tanrıtanımazlıkla suçlanması bunun en açık bir göstergesidir. Bunlardan Anaksagoras ve Protagoras Atina'yı zamanında terk etmek suretiyle mahkeme edilmekten kurtulmuş, Sokrates ise kaçmayı reddederek kendi ölümünü hazırlamıştır.
_Tanrı, "Işık hızından daha hızlı gitmeyeceksiniz!" deseydi mesela. Halk da, bu buyruğun ne hakkında olduğunu bilmiyoruz ama tüm diğer buyruklar gibi ona da uyuyoruz mu diyecekti? Anlamadan körü körüne bir şeye bağlanmak bağnazlıktır. Gelecekte karşımıza Maxwell çıkar ve bizi manyetizma ve ışık hızı hakkında aydınlatır mı diyeceklerdi?
Diğer yanda Plotinos'un felsefesinin insanları dışarıya bakmak yerine daha çok içeriye bakmaya teşvik etme kusuru vardır: İçeriye baktığımızda, ilahi olan nous'u görürüz; dışarıya baktığımız zaman, duyulur dünyanın kusurlarını görürüz. Bu öznellik türü aşama aşama büyüdü; Stoacıların ve Epikurosçuların yanı sıra, Protagoras'ın, Sokrates'in ve Platon'un öğretilerinde de bulunur. Ancak başlangıçta yalnızca öğretiseldi, mizaçla ilgili değildi; uzun bir süre bilimsel merakı öldüremedi. İÖ 100 civarında Poseidonios'un gelgitleri incelemek için İspanya'ya ve Afrika'nın Atlantik kıyısına nasıl gittiğini gördük. Ne var ki, öznelcilik giderek insanların öğretilerinin yanı sıra duygularını da istila etti. Ondan sonra bilim artık geliştirilmedi ve yalnızca erdemin önemli olduğu düşünüldü. Platon'un kavradığı şekliyle erdem, o sırada zihinsel başarı yolunda olanaklı olan her şeyi kapsamaktaydı; ama sonraki yüzyıllarda, yalnızca erdemli iradeyi gerektirdiği, fiziksel dünyayı anlama ya da insani kurumlar dünyasını iyileştirme arzusunu gerektirmediği düşünüldü. Etik öğretilerinde Hıristiyanlık da bu kusurdan muaf değildi; ama Hıristiyan itikadı yaymanın önemine inanç, artık benliğin kusursuzlaşmasıyla sınırlı olmayan ahlaki faaliyet için pratik bir hedef sundu.
Sayfa 527Kitabı okudu
