13 Şubat 1925'te başlayan Şeyh Said isyânı sebebiyle hükümet, "Takrîr-i Sükûn" kanûnunu çıkartarak, ilk muhâlefet partisi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nı ve bir çok gazeteyi kapatmış; çok sayıda gazeteciyi tevkif ve
hapsederek, yeniden kurduğu "İstiklâl Mahkemeleri"ne göndermişti.
Said Nursi'nin hayatını 1925'teki Şeyh Said isyanı değiştirdi. İslami bir Kürt isyanı olarak tanımlanabilecek bu olaya Said Nursi şu gerekçelerle destek vermemişti: "Türk milleti asırlardan beri İslamiyetin bayraktarlığını yapmıştır. Çok veliler yetiştirmiş ve şehitler vermiştir. Böyle bir milletin torunlarına kılıç çekilmez. Biz müslümanız, onlarla kardaşız, kardaşı kardaşla çarpıştıramayız. Bu şer'an caiz değildir. Kılıç, harici düşmana çekilir, Dahilde kılıç kullanılmaz. Bu zamanda yegâne kurtuluş çaremiz Kur'an ve iman hakikatleriyle, tenvir [nurlandırma, aydınlandırma] ve irşad etmektir. En büyük düşmanımız olan cehli izale etmektir. Teşebbüsünüzden vazgeçiniz. Zira akim kalır. Birkaç cani yüzünden binlerce masum kadın ve erkekler telef olabilir."
Sayfa 88 - Metis YayınlarıKitabı okudu
Şeyh Said İsyanı
Diyarbakır’da görev yapacak olan “İsyan Bölgesi İstiklal Mahkemesi” şu kişilerden oluştu:
Reis: Mazhar Müfid Bey(Kansu)-Denizli milletvekili
Müdde-i Umumi(Savcı): Ahmed Süreyya Bey(Örgeevren)-Karesi milletvekili
Üye: Ali Saib(Ursavaş)-Urfa milletvekili
Üye: Lütfi Müfid(Özdeş)-Kırşehir milletvekili
Şeyh Said ve 28 arkadaşı, yargılanmak üzere 5 Mayıs 1925 günü Diyarbakır’a getirildiler.23 Mayıs günü Şeyh Said’in ilk sorgusu yapıldı.Daha sonra da diğer isyancıların…
Uzun süren sorguda Şeyh Said, “Niçin ayaklandınız?” sorusuna, “Din hükümleri zayıflamıştı.Gereğini yapmak istiyordum” karşılığını verdi.Savcının, “Diyarbakır’ı aldıktan sonra müstakil bir Kürdistan Krallığı mı istiyordunuz?” şeklindeki sorusuna Şeyh Said, “Krallık bilmiyoruz.Benim yegane maksadım, din hükümlerini tatbik etmekti.Kürdistan istiklalini kat’iyen düşünmedim.” diye karşılık verdi.
Sayfa 75Kitabı okudu
Ali Fuat Cebesoy'un ve İnönü'nün İzmir Suikastıne dair ilginç yorumu
Yasal siyasi muhalefet ve muhalif çizgideki basın, 1925 yılı içerisinde, Şeyh Said isyanı vesilesiyle büyük oranda yok edilir veya sindirilir. Halk Fırkası, muhalefetin bulunmadığı bir siyasi alana kavuşur. Ancak, Hükümet açısından hala bazı sorunlar vardır. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın binaları kapatılarak faaliyetleri kısıtlanmıştır,
Tarih tekerrürden ibarettir
13 Şubat 1925'te başlayan Şeyh Said isyânı sebebiyle hükümet, "Takrîr-i Sükûn" kanûnunu çıkartarak, ilk muhâlefet partisi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nı ve bir çok gazeteyi kapatmış; çok sayıda gazeteciyi tevkif ve hapsederek, yeniden kurduğu "İstiklâl Mahkemeleri"ne göndermişti.
Neşit Hakkı Uluğ'un araştırmalarına göre Seyit Rıza'nın belli başlı özellikleri ve faaliyetleri şunlardır:
1. Hilekâr, oynak, elastik ve politiktir.
2. Esrar içer.
3. Onun girdiği evin halkının cehennemden kurtulacağına inanılır! Bu nedenle bir eve gitmek için bir hayli rüşvet alır. Rüşvetçidir.
4. Halkı soyar, halkın malını gasp edip zorla vergi toplar.
5. II. Abdülhamid döneminde 1908'deki Dersim İsyanı'nı da Seyit Rıza kumanda etmiştir. II. Abdülhamid, Seyit Rıza'nın önderliğindeki bu isyanı 17-18 tabur askerle ancak bastırabilmiştir.
6. İkinci Meşrutiyet'ten önce Ermeni komiteleriyle çalışmış Taşnak Sütyan Komitesi'ne yazılmıştır.
7. 1908'de Ikinci Meşrutiyet'in ilanından sonra Dersim bir kere daha isyan etmiştir. Bu isyanın lideri de yine Seyit Rıza'dır.
8. 1912'de Hozatlı Hızır Çavuş'un emrine verilen 400 jandarma Seyit Rıza'nın üzerine gönderilmiştir.
9. Koçgiri İsyanı'nın elebaşlarından Alişan Bey ve Alişer'i Seyit Rıza himaye etmiştir.
10. 1925 Şeyh Said İsyanı'nda Dersim ağaları Cumhuriyet'e bağlılıklarını bildirdiklerinde, Seyit Rıza bağlılık bildirmemiştir.
Sayfa 502 - İnkılap Kitabevi - Genişletilmiş 12. Baskı 2020Kitabı okudu
Bunun yanı sıra gizlilik içinde faaliyet gösteren tarikat ve cemaatler, laikliği dinsizlik olarak tanıtırken, halk arasında destek bulmakta güçlük çekmediler. Gizlilik içinde çalışan bu güçler, geleceğin muhalefet odakları olacaktı. Yeraltına çekilen ve inanç olmanın ötesine geçen ''siyasi-İslam'', zaman zaman kendini sistem karşıtı isyanlar olarak ifade etti. İslami hisler ile tetiği çekilen Şeyh Said İsyanı (1925), ve tamamen dini bir başkaldırı olan Kubilay Olayı (1930) yeraltındaki İslam'ın sisteme isyanının en açık örnekleridir. Çok partili hayata geçiş (1946), tarikat ve cemaatlerin diğer muhalefet odakları gibi Demokrat Parti etrafında toplanmasına yol açtı. Demokratların 1950'de kazandığı seçim zaferinden sonra Cumhuriyet'in ilk yıllarında, özellikle 1930'larda izlenen ''Jakoben-laisizm'', yerini İslam'ın yeniden restorasyonuna ve kurumsallaşmasına bıraktı.
1925 Kürt ulusal ayaklanmasına dair ise her iki yönüyle de olumsuz bir fikre sahiptir. Kıvılcımlı ayaklanmayı değerlendir- mesinde "Şeyh Said ayaklanması a) Ülke içinde, ağalığın ka- pitalizme karşı saldırısı olduğu için karşıdevrimciydi. b) Dünya içinde, emperyalizmden medet umduğu için karşıdevrimciydi. Şu halde, Şeyh Said ayaklanması gerek ulus gerekse uluslararası öl çüde karşıdevrimciydi."
Kıvılcımlı'nın Kürt ulusal hareketlerine dönük bu olumsuz değerlendirmeleri iki temel olgudan beslenmektedir. Birincisi, TKP'nin daha önce üzerinde durduğumuz emperyalizm çağın- da ulusal sorunun özü ve kapsamında meydana gelen farklılaş mayı anlamamaktan kaynaklı ezbere tekrar edilen bu konudaki genel formülasyondan kopuşamamasıdır.
Şeyh Said İsyanı (11 Şubat 1925)
Bingöl'ün genç ilçesinde Şeyh Said önderliğinde laik sisteme karşı bir hareket başladı. Ayaklananlarla Cumhuriyet ordusu arasında şiddetli çatışmalar meydana geldi.
