Şeyh Said İsyanı
Diyarbakır'da kurulan İstiklal Mahkemesinde yargılanan Şeyh Said'le birlikte toplam 47 kişi idam edilir. Ayaklanmanın patlak verdiği 8 Şubat 1925'ten bugüne değin isyanın İslamcı-dinci-şeriatçı bir kıyam hareketi mi; yoksa milliyetçi-ulusalcı bir Kürt ayaklanması mı olduğu tartışılmaktadır.
Sayfa 66 - Çıra
Cemaatlerin doğuşu
Diyanet İşleri Başkanlığı'nın (DlB) "Dini-Sosyal Teşekküller
Geleneksel Dini-Kültürel Oluşumlar ve Yeni Yönelişler" adlı
gizli raporuna göre, 1950 yılından önceki baskı politikasından
ötürü yeraltına inen tarikatlar, yumuşamanın yaşandığı
yıllardan itibaren demek, vakıf ve yasal kuruluşlar etrafında
toplanarak, cemaatleşti.
Bir
Sayfa 15 - İletişim Yayıncılık - Ağustos 2019Kitabı okudu
PİRAN OLAYI..
“Piran Olayı"nın başlangıcını şöyle yazıyor:
“13 Şubat günü, yanında üç yüz atlı ile Şeyh Said, kardeşi Abdurrahim'in evindedir. Şeyh Said'in kardeşi, Piran'da, Mahmut Çeleyan Mahallesi'nde, caminin arkasında, kayalıkların karşısındaki evde oturuyordu. O
zamanlar Piran, Eğil bucağına bağlı bir köydü. Eğil bucağı da Genç iline bağlıydı. Genç de, şimdiki gibi Bingöl illinin bir ilçesi değildi; bir ilin adıydı. Altı asker kaçağını yakalamak için görevlendirilen jandarma birliği komutanları Teğmen Mustafa ve Teğmen Hasan Hüsnü, 13 Şubat 1925 günü Şeyh Abdurrahim'in köyünü sardıklarından, hem Nakşi Kürtlerin, hem Cumhuriyet tarihinin en büyük olaylarından birinin başlamak üzere olduğunu elbette bilmiyorlardı. Evin sarıldığını gören Şeyh Said jandarma teğmenlerine haber göndermişti: 'İstediğiniz adamlar benim yanımdadır. Şimdi bunları yakalarsanız, benim şeref ve haysiyetimi çiğnemiş olursunuz. Hükümetin kolu uzundur. Bu suçluları istediği zaman yakalayabilir. ' Teğmenler şöyle karşılık vermişlerdi: 'Bizim görevimiz bunları yakalamaktır. Bu iş için buraya geldik. Yakalayıp götürmek zorundayız. '”
EK BİLGİLER :
Piran olayı: Şeyh Sait, 1925’te Bingöl’e bağlı köy olan Piran’da hazırlıklarını sürdürürken, jandarmaların kendisi için geldiğini sanarak, isyanı erken başlatır. Piran; kurşunun planlanandan erken patlatıldığı, dolayısıyla gerçek niyetin vaktinden önce ortaya çıktığı olay olarak tarihe geçer.
Piran Bingöl de bir köyün ismidir
Nutukun aksine fikir beyan etmişler. Vatan haini sayılırlar mı?
Takrir-i Sükun Kanunu çıkmadan önce, o zamanın Başvekili Fethi Bey muhalefet fırkası ileri gelenlerine kendi kendilerini feshetmelerini önerir. Ancak bu kabul edilmez113. Fethi Bey'in cevabı, aynı teklif kendisine gelmiş olsaydı kendisinin de farklı davranmayacağını ifade etmek biçiminde olur. Anlaşılan odur ki, Fethi Bey yukarıdan gelen bir
Şeyh Said isyanı hazırlıkları
Türk ileri Harekatı söylentileri arasında Anadolu'da Şeyh Sait isyanı çıkar isyana götüren süreçte Kürt Azadi Cemiyeti'nin etkili olduğu kaydedilmektedir 1923 Mayıs'ın da Erzurum'da kurulan bu gizli örgüt üyesidir Şeyh Said...Mensuplarının daha ziyade Osmanlı ordusu ile eski Hamidiye alaylarının subayları olduğu bilinmektedir. Azadi 1924'te yine Erzurum'da yaptığı yeraltı Kongresi'nde en geç Mayıs 1925'e kadar ulusal çapta bir ayaklanma çıkartılması ve bunun için de dış yardım alınması kararını geçirir.
Sayfa 351 - İrfan YayıncılıkKitabı okudu
Şeyhler ve milliyetçilik
Çoğunluk medrese eğitiminden geçen ve yine medrese hocası olan şeyhlerin bir kısmı 1880 ve 1925 arası Kürt milliyetçi hareketinde lider konumunda yer aldılar.
1880 yılında Batı İran'ı işgale girişen Nakşi Şeyhi Taha Nehri'nin oğlu Şeyh Ubeydullah İsyanı milliyetçi saiklerin etkili olduğu ilk Kürt isyamıdır. Daha sonra yüzyılın başında
Said Nursi'nin hayatını 1925'teki Şeyh Said isyanı değiştirdi. İslami bir Kürt isyanı olarak tanımlanabilecek bu olaya Said Nursi şu gerekçelerle destek vermemişti: "Türk milleti asırlardan beri İslamiyetin bayraktarlığını yapmıştır. Çok veliler yetiştirmiş ve şehitler vermiştir. Böyle bir milletin torunlarına kılıç çekilmez. Biz müslümanız, onlarla kardaşız, kardaşı kardaşla çarpıştıramayız. Bu şer'an caiz değildir. Kılıç, harici düşmana çekilir, Dahilde kılıç kullanılmaz. Bu zamanda yegâne kurtuluş çaremiz Kur'an ve iman hakikatleriyle, tenvir [nurlandırma, aydınlandırma] ve irşad etmektir. En büyük düşmanımız olan cehli izale etmektir. Teşebbüsünüzden vazgeçiniz. Zira akim kalır. Birkaç cani yüzünden binlerce masum kadın ve erkekler telef olabilir."
Sayfa 88 - Metis YayınlarıKitabı okudu
13 Şubat 1925'te başlayan Şeyh Said isyânı sebebiyle hükümet, "Takrîr-i Sükûn" kanûnunu çıkartarak, ilk muhâlefet partisi Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nı ve bir çok gazeteyi kapatmış; çok sayıda gazeteciyi tevkif ve
hapsederek, yeniden kurduğu "İstiklâl Mahkemeleri"ne göndermişti.
İnönü ve şeyh Sait isyanı
Halk Fırkası'nın sertlik yanlılarının Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası gibi bir muhalefete sahip olmanın hazımsızlığını yoğun olarak yaşadıkları (100) günlerin birisinde Doğu'dan önemli bir haber gelir: İsyan çıkmıştır. 13 Şubat 1925'te Şeyh Said önderliğinde doğrudan rejimi hedef alan bir isyan patlak verir. Her ne kadar, resmi söylem
Atatürk'ün dine bakış açısı
BÜYÜK DEVRİM - HİLAFETİN KALDIRILMASI VE LAİKLEŞME
Bu beyanında Mustafa Kemal, sekülarizmin zorunluluğunu şu kanıtlarla açıklamaya çalışmaktadır.
1. Müslümanız. Müslümanlığı reddetmiyoruz.
2. Fakat tarih gösteriyor ki, din siyaset vasıtası yapılarak menfaat ve ihtiraslara alet edilmiştir.
3. İnanç ve vicdanımıza ait kutsal duygularımız,
Şeyh Said isyanı:
1925'te önderliğini yaptığı kısa ömürlü isyan seküler ve dindar Kürt liderlerin yan yana savaşıp mücadele verdiği ilk isyandır.
Sayfa 170 - Iletişim yayınları Şeyh Said dosyasıKitabı okudu
Neşit Hakkı Uluğ'un araştırmalarına göre Seyit Rıza'nın belli başlı özellikleri ve faaliyetleri şunlardır:
1. Hilekâr, oynak, elastik ve politiktir.
2. Esrar içer.
3. Onun girdiği evin halkının cehennemden kurtulacağına inanılır! Bu nedenle bir eve gitmek için bir hayli rüşvet alır. Rüşvetçidir.
4. Halkı soyar, halkın malını gasp edip zorla vergi toplar.
5. II. Abdülhamid döneminde 1908'deki Dersim İsyanı'nı da Seyit Rıza kumanda etmiştir. II. Abdülhamid, Seyit Rıza'nın önderliğindeki bu isyanı 17-18 tabur askerle ancak bastırabilmiştir.
6. İkinci Meşrutiyet'ten önce Ermeni komiteleriyle çalışmış Taşnak Sütyan Komitesi'ne yazılmıştır.
7. 1908'de Ikinci Meşrutiyet'in ilanından sonra Dersim bir kere daha isyan etmiştir. Bu isyanın lideri de yine Seyit Rıza'dır.
8. 1912'de Hozatlı Hızır Çavuş'un emrine verilen 400 jandarma Seyit Rıza'nın üzerine gönderilmiştir.
9. Koçgiri İsyanı'nın elebaşlarından Alişan Bey ve Alişer'i Seyit Rıza himaye etmiştir.
10. 1925 Şeyh Said İsyanı'nda Dersim ağaları Cumhuriyet'e bağlılıklarını bildirdiklerinde, Seyit Rıza bağlılık bildirmemiştir.
Sayfa 502 - İnkılap Kitabevi - Genişletilmiş 12. Baskı 2020Kitabı okudu
Dersim İsyanı kronolojisi
Haziran 1925
İsyan dalgası Şeyh Said ile başladı bu İsyan kanlı bir şekilde bastırıldı Şeyh Said İstiklal Mahkemesi'nde yargılandı ve idam edildi devlet artık bu bölgeye hep şüphe ile bakmaya başladı.
Ocak 1936
Geniş yetkilerle donatılan General Abdullah Alpdoğan bölgeye gönderildi Dersim Elazığ ve Bingöl illerinde sıkıyönetim ilan edildi. Yaptığı ilk iş Kışla inşa etmek oldu.
Ocak 1937
Seyit Rıza oğlu İbrahim'i akdoğan'a göndererek kanın durdurulmasını istedi. İbrahim, dönüşte Alpdoğan'ın emriyle öldürüldü. Seyid Rıza 100 kişilik silahlı gücüyle bir karakolu bastı.
Nisan 1937
Askeri harekât resmen başladı. Bölgeye halkı teslim olmaya çağıran bildiri atıldı. Bildiride, "Teslim olun. Yoksa Cumhuriyet'in kahredici orduları tarafından mahvedileceksiniz" deniliyordu.
Eylül 1937
Çok kan döküldüğünü gören Seyit Rıza, teslim olmaya giderken 12 Eylül 1937'de adamları ile beraber tutuklandı sonra da idam edildi.
Haziran 1938
Yeni bir askeri harekat daha başlatıldı. Oldukça kanlı olan bu harekatta resmi rakamlara göre 13 bin kişi öldü. Tarihçilere göre ise 3 yılda ölen dersimlilerin sayısı 50 bine yakındı.
Sayfa 216Kitabı okudu
1925 Kürt ulusal ayaklanmasına dair ise her iki yönüyle de olumsuz bir fikre sahiptir. Kıvılcımlı ayaklanmayı değerlendir- mesinde "Şeyh Said ayaklanması a) Ülke içinde, ağalığın ka- pitalizme karşı saldırısı olduğu için karşıdevrimciydi. b) Dünya içinde, emperyalizmden medet umduğu için karşıdevrimciydi. Şu halde, Şeyh Said ayaklanması gerek ulus gerekse uluslararası öl çüde karşıdevrimciydi."
Kıvılcımlı'nın Kürt ulusal hareketlerine dönük bu olumsuz değerlendirmeleri iki temel olgudan beslenmektedir. Birincisi, TKP'nin daha önce üzerinde durduğumuz emperyalizm çağın- da ulusal sorunun özü ve kapsamında meydana gelen farklılaş mayı anlamamaktan kaynaklı ezbere tekrar edilen bu konudaki genel formülasyondan kopuşamamasıdır.
