seyyah

Bu coğrafyada yani etrafımızdaki yerlere, tarihin çeşitli dönemlerinden bugüne onlarca belki de yüzlerce gezgin yeni yerler keşfetmek ve ticaret amaçlı gelmiştir. Yakın zamana gelirsek yani bundan 115 sene ve öncesine (çok yakın zaman değil ama, olsun) kimler gelmiş kimler geçmiş bu diyarlardan. Çoğu da dolaştığı bu coğrafyaya ait tuttuğu notları daha sonra ya kendisi ya da başkası kitap haline getirmiştir. Hala dolaşanlar var ve bu hikayeler de çok daha sonraları gün yüzüne çıkar.

Mark Sykes de onlardan biri. Yani bir gezgin ama aynı zamanda bir diplomat ve bir İngiliz. O da bu coğrafya da tabiri caizse adım atmadığı yer kalmamış birisi. İstanbul'a Abdülhamid zamanında gelmiş onu çok yakından görmüş, batılıların anlattığı portreden çok uzak bir görüntüyle karşılaştığını da belirtiyor.

Kitap, normal bir okuyucudan çok, tarih, sosyoloji alanlarında okuyan, araştıran kişilere yönelik. Çünkü anlatılan olaylar sadece roman, hikaye okuyan kişiler için sıkıcı gelebilir ama burada bir coğrafya içinde yaşam anlatılıyor. Özellikle tarih, coğrafyaya meraklıysanız, bu coğrafya da dünden bugüne kültür, dil, din, mezhep gibi çeşitli ortak veya farklı şeylerin bir arada olmasının oluşturduğu duygu ya da ayrışmayı görebilirsiniz.

Bolca isim, şehir adı geçiyor. İyi ki haritalar, eskizler var. O sayede güzergah takip edilebiliyor.

Kitabın anlatım ya da çevir dili de akıcı, anlaşılır. Öyle kasmadan sadece bazı yerlerde anlaşılmayan kelimeleri hariç tutarsak (ghazu nedir bulamadım?) iyi diyebilirim. Fakat çok sayıda köy, şehir adı geçiyor ve bazıları tam Türkçeye çevrilmemiş.

Mark Sykes, bir diplomat ama seyyah sıfatıyla bugünün Lübnan, Irak, Suriye ve Türkiye topraklarında dolaşmış, notlar almış ve hikayeler dinlemiş.

Mark Sykes, bilmediğimiz veya duymadığımız kişiler, yerler, kültürler hakkında kendi zaman diliminden bilgiler aktarılıyor. Kitap, bugün (2018) okunduğunda dünle bir köprü kurmaya yardımcı olabiliyor. 1900'lü yılların başlarında bugünle kıyaslanmayacak kadar imkansızlık içinde seyahate çıkan kişilerin yaşadığı o zorluk hissedilebiliyor. Araç olarak sadece at arabası ile yapılan seyahat ve ona rağmen ondan önceki
seyyahların gitmeye cesaret edemediği yerlere gitmesi, farklı kültürlerle etkileşim halinde olması bugünden baktığımızda hiç de kolay gözükmüyor. Zaten Sykes de bu durumu belirtiyor. Ama yine de standart bir güzergah ve standart şeyler yazmak yerine biraz da bilinmeyene yolculuk ettiğinden bahsediyor.

Beyrut'tan 1902 yılında yola çıkan Mark Sykes, tren yolculuğu sırasında, trende yaşadıkları, tren yolculuğu esnasında gördüklerini yüzyılın başından bize anlatıyor. Seyahat niteliğinde, dünün dünyasına bugünden bakmaya çalışıyoruz. Nereden nereye geldiğimizi görmemiz açısında önemli. Kısaca yeni adı 'ortadoğu' olan bu coğrafyada yaşadıklarını anlatıyor.

Seyyahın ağzıyla anlatıyor, yani resmi bir yazışma diliyle olayları anlatmıyor. Yanlış, kötü, pis, iğrenç bulduğu şeyleri
olduğu gibi söylemekten çekinmiyor. Zaten doğalı da bu değil mi? Yoksa o dolaşılan yer sadece hayal dünyasında oluşturulan bir düşünceden ibaret olur.

Belki önyargı ya da değil ama kendisine kahve verilmemesini sapık bir düşünce olarak görmesi (s35), sonra kendisini
ağırlayan şeyhin yemek davetine icap ettikten sonra kültürler arası farktan kaynaklı sebepler yüzünden önlerine gelen yemeği 'iğrenç' bulması yine önyargı mı yoksa gerçeğin ifade edilmesi mi bunu da bilemeyiz. Sonuçta kendi öznel açıklamalarını okuyoruz.

Mark Sykes daha sonra Palmira'nın (günümüzde Suriye sınırları içinde yer alan antik şehir) tarihi hakkında bilgiler vermeye başlıyor. Hatta elinde bulunan Türkçe rehber kitabına danışarak çok az sayıda seyyahın burayı keşfettiğinden de bahseder.

Atlarla yapılan yolculuk ve hava şartlarından kaynaklı konaklamalar neticesinde rehberin anlattığı hikayeleri
okuyucularla paylaşıyor ama ayrıca dipnot olarak da bunun gerçek olup olmadığını da kendi bilgisine göre yorumluyor.

Bu coğrafya içinde iç içe geçmiş hayatlar arasında bulunup, onların hikayelerini dinleyip, onların yaşamlarına göz atıp,
onların şarkılarını söyleyip ve bunu yazıya döküp sonraki nesillerin de yararlanmasını sağlıyor.

Müslüman, Hristiyan, Musevi ve bunların içindeki farklı dini yapılanmalar hakkında bizi bilgilendiriyor.

Adım adım dolaştığı için gördüğü, duyduğu şeyleri not aldığı için nesnel bir anlatım beklenemez. Tamamen öznel bir durum
ortaya koyuyor ve unutmayalım ki anlatılan olaylar 1900'ün ilk yılları.

Anlatım içinde resimlerin, krokilerin bulunması anlatıma zenginlik kazandırırken ayrıca buraları bilmeyen kişilere de
kılavuzluk yapıyor.

Kilisin güzelliğinden, tarihsel dokusundan, konuşulan dillerin zenginliğinden, yolların düzgünlüğü, camilerin güzelliğinden bahsederek sonradan gelecek seyyahlara rehberlik ediyor. Yolda karşılaştıkları köylüler veya uzaklarda kalan köyler hakkında etrafta duyduklarını da yazıya aktarmış. Hiç durmadan dolaşmış, hanlar, evler veya manastırda yatarak da yolculuğuna devam etmiş.

Türkler, Araplar ve Kürtler hakkında ilginç tespitleri de kitapta yer almaktadır. Bu yazılanların bazıları rahatsız edebilir ama yazarın kendi öznel düşünceleri olduğunu da unutmamak gerekir.

Gezdiği ya da eyleştiği köylerde gördüğü şeyleri olduğu gibi - bazen hoşunuza gitmeyecek şeyler okuyabilirsiniz - anlatmış. Kirli demiş, pis demiş, kötü, hırsız, iyi, güzel gibi bütün sıfatları sayfalar içinde kullanmış. Yalan veya doğru.
Bölgede yaşayan halkın gelenekleri, yaşama bakışlarını görebilir ve örneğin yerde bir ekmek bulursan bunu mutlaka yüksek bir yere koymayı unutma diyerek, arkadan gelecek seyyahlara bu coğrafyada ki Müslüman adetleri hakkında bilgi vermekten çekinmiyor.

Sadece tarih de anlatılmıyor. Bölgeye yaşayan insanların fiziki özellikleri de kitabın içinde yer alıyor.

Lübnan'da başlayan seyahat Tiflis'te bitiyor.

Notlar:
+ Bazı kelimeler Türkçeye tam çevrilmemiş. Mesela Ghazu nedir? Ya da benim gözümden kaçmış olabilir.
+ Xabur, Maxmur, Zaxo. Biz bunları Habur, Mahmur ve Zaho olarak bildiğimiz için bunların da bu şekilde yazılması daha iyi olurdu.
+ Bazı yerlerde Fransızca diyaloglar Türkçeye çevrilmemiş.
+ Kitabın kapak resmi, arka kapak tanıtım yazısı, kullanılan yazı tipi ve resimlerin yerleştirilmesi yerinde.
+ Bendeki kitapta Birinci Baskı 2015 diyor ama alt kısımda -c- Avesta 2017 diyor, bir hata olabilir.
+ İçindekiler, fotoğraf ve resimlerin listesi, haritaların listesinin verilmesi (genelde bazı kitaplarda bunlar gereksiz diye konulmaz) doğru.
+ İçindekiler bölümünde 20. Şırnax'a doğru, 225-227. sayfalara gelindiğinde Şırnak olarak geçiyor. Kısaca bir bütünlük olmasında fayda var.
+ Bu kitap 1904 yılında İngiltere'de yayımlanmış ve telif hakkı kalktığı içinde eğer İngilizce biliyorsanız özgün dilinde okuyabilirsiniz. E-kitap internette bulunuyor.
+ Sykes - Picot adıyla anılan İngiliz/ Fransız gizli anlaşmasının mimarlarından biri. Osmanlı İmparatorluğu'nu gizli bir anlaşmayla parçalayıp, kendilerine göre yerler alan 2 devletin bu gizli planı hem kendi aralarında çıkan anlaşmazlık hem de çarlık Rusya'nın yıkılmasıyla Lenin tarafından açıklanmıştır.
+ Skyes-picot gizli anlaşmasının mimarlarından biri olan Mark Skyes'in o malum ve Melun gizli anlaşma öncesi yaptıklarını bilmekte fayda var. Çünkü bazı şeylerin tam olarak yerine oturmasında kişilerin yaşadığı dönem içinde yaptıkları önemlidir.

Burada bu gizli anlaşma ile ilgili bilgi yok ama o sürece giden yolun bir kısmı da bu seyahatlerde edindiği bilgiler de olmasın? O yüzden bu tür seyahat notlarından derlenen kitapların okunmasında fayda var. Duyduğu, gördüğü hem de bildiklerinin neticesinde ortaya çıkan bir derleme. İlerki yıllarda
ortaya çıkan gizli anlaşmanın temelleri de bu yıllarda atılmış olmasın? Bu coğrafyada güçlülerin kendi çıkarları doğrultusunda insanları, coğrafyayı, doğayı nasıl ayırdıklarını ve nasıl katlettiklerini görmemek mümkün mü?

+ 27/3/2018 - 5/4/2018 tarihleri arasında okunup, notlar çıkartılıp 21/10/2018 itibarıyla düzenlenip, siteye
eklenmiştir.

orta çağ öncesi ve sonrası müslümanlık ve hristiyan topluluukların arasındaki beşeri ilişkilerin ; seyyah ve tacirlerin aldığı not ve derlemelerden yazılan bir kitap. ozamanda mevcut toplulukların kişilik kimliklerini ve ilişkilerini çok iyi değerlendiriyor. biraz dağınık bir anlatım tarzı fakat yinede zevk veriyor.özellikle en çok ilgimi çeken konu; oçağda osmanlının avrupadaki yarattığı baskı ile yeni dünyaya topluca göç etmeyi bile düşünebildiler.şimdi bu gün neden bizden hırslarını alamadıklarını çok iyi tanımlıyor.

Rotasız Seyyah'ı sosyal medya hesaplarından uzun zamandır severek takip ediyorum. Nihayet iki kitabını birden aldım, ilkini okudum. Yavaş yavaş, sindire sindire, aralıklar vererek okudum, bitmesin istedim... Öyle güzel insan hikayeleri var ki içerisinde, kitap bittikten sonra da yakınlarınızda olmaya devam edecek bazıları... Mehmet bey kabuğunu tam anlamıyla kırmış... Atlattığı tehlikelerden sonra bir çoğumuz yeniden riskler almayı düşünmezdik onun yerinde olsak. Çok cesur, becerikli, güzel yürekli bir adam. Gezmeye ve paylaşmaya devam etmeli. Bu güzel hikayeleri bin bir emek verip, zaman harcayıp ve bir takım bedeller ödeyip bizlerle paylaştığı için, çok çok teşekkür ediyorum kendisine. İyi ki varsın Mehmet Genç, öteki adıyla Rotasız Seyyah.