Milan Kundera'nın 1967'de yayımlanan ilk romanı Şaka, sosyalist Çekoslovakya'nın alaycı bir eleştirisiydi. Bir süre sonra Kundera'nın tüm yapıtları yasaklanmış, kendisi de yurttaşlıktan çıkarılmıştı. Şaka'nın ilk yayınlanışından bu yana kırk yıl geçti. Zamanında politik göndermeleriyle öne çıkan bu çarpıcı aşk ve intikam romanı, bugün de, her kalıcı yapıt gibi, insan varoluşunun evrensel temalarına ışık tutmayı sürdürüyor.
Şaka Milan Kundera’nın ilk romanıdır. 1965’te tamamlanmıştır. 1967’de basılabilmesinin nedenini Lois Aragon’un kitabın önsözünde yazdığı “Diktatörün hoşgörüsüne değil homurdanan Çekoslovakya kamuoyuna borçluyuz kitabı” cümlesi açıklamaktadır.
Ludvik’in kız arkadaşına gönderdiği karta şaka olsun diye yazdığı cümleler Fakülte Parti Örgütü tarafından suç olarak görülür, yalvarmayla karışık savunmasında bunun bir şaka olduğunu inandıramaz ve tüm öğretmen ve arkadaşlarından oluşan yüz kişinin tamamı onun fakülteden atılması yönünde oy kullanır. İnandığı hareketin dışına atılan Ludvik’in tüm hayatı bir anda değişir.
İntikam için gittiği doğduğu yer olan Moravya’da kendini oraya getiren geçmişini hatırlar, pek çok şeyi sorgular. İnandığı değerleri, arkadaşlarını, dünü, bugünü. Romandaki karakterlerin bazı bölümlerde anlatıcı konumunda olması okuyucuya farklı bakış açılarından olaylara bakmayı sağlamış, kişilerin iç dünyalarının anlatımı, olaylar gerçekçi, sade, akıcı bir dille anlatılmıştır. Olayların iç içe geçtiği durumlarda bazen tekrar okuduğum bölümler oldu.
Milan Kundera kendi yaşamından izleri romanlarına yansıtmıştır. Nitekim ilk romanı Şaka’da 1948’de Komünist Parti’den çıkarılma sürecine yer vermiştir. Bu arada romanın kahramanın adının babasının adı olduğunu, müzikle ilgilendiğini ve ilk müzik derslerini babasından aldığını öğrendim. Müzik Kundera’nın ilk okuduğum kitabı Var Olmanın Dayanılmaz Hafifliği ve bu kitabında da önemli bir yer tutuyor. Bunlar gibi hayatından birçok unsura romanında yer vermesi o dönem Çekoslovakya’sının siyasi ve toplumsal yapısını anlamamıza yardımcı olmaktadır.
İlk okuduğum kitabından daha çok beğendim. İyi okumalar…
Kitaptan 11 Alıntı
Halk şarkılarını dinlediğimizde varlığımızın temelinde nelerin yattığını anlıyorduk.
Şaka, Milan Kundera (Sayfa 134)
Utangaç değildim bu konularda; ama birden söyleyecek şey bulamadım. Yüreğim çeşitli duygularla ağız ağızaydı ama kafamda tek hece yoktu.
Ludvik
Yaşadığımız öykülerin aynı zamanda yaşamımızın mitosunu oluşturduklarına ve bu mitosun , gerçeğin ve gizemin anahtarı olduguna inanıyorum.
Özellikle ilk yıllarda komünist öğrenciler aşağı yukarı tek başlarına fakülteyi yönetiyor, profesörlerin atanmasına karar veriyor, öğretim ve ders programlarında değişiklikler yapabiliyordu. Tattığımız sarhoşluk, genellikle ‘iktidar sarhoşluğu’ denen şeydi.
Halas
Güzellikten ve her şeyden daha çok inanıyorum sessizliğe .
Ludvik
Başkaldırmamın bir hayal ürünü olduğunu anlamakta gecikmedim. imgemle aramdaki uyuşmazlığı ancak kendim sezinliyordum , başkaları onu görmüyordu.
…………….. sigara ve içki içmez ama yaşa varol’suz yaşayamaz, onun alkolü ve nikotinidir alkış. Öyle ki, kanun namına işlenen cinayetler üzerine büyük bir coşkunlukla konuşurken dinleyicilerin yüreğini titrettikçe kendinden geçiyordu, biraz daha ileri gitse herkes hıçkırarak ağlamaya başlayacaktı, o kızgınlığıyla nasıl da mutlu olduğunu hissediyor, Pavel’den nefret ediyordum.
Size bir şey anlatayım: Calvin’in hakim olduğu yıllar Cenevre’de bir genç yaşıyordu, belki de size benziyordu, aptal değildi bir kere! Hep gülmek için fırsat aradı, Hazreti İsa ve Kutsal Kitap konusundaki alaylı yazıları ele geçti. Size çok benzeyen genç, yazdıklarımda kızacak ne var diye düşünmüştü. Öyle ya kötülük yoktu içinde, şaka ediyordu işte. Nefret mi? Bu sözcüğün anlamını bilmiyorum. Anlaşıldığı kadarıyla çocuk şaka ve kayıtsızlıktan başka bir şey düşünmüyordu. İdam edildi.
Bunların hepsi böyle, her şeyi önceden bilirler. Gelecek olayların akışı onlarca meçhul değil. Gelecek geçip gideli epey oluyor, onların gözünde bitip tükenmeyen bir başlangıç…
Hayır . Hepsi gerçekti . ikiyüzlülerde olduğu gibi , bir gerçek , birçok da sahte yüzüm yoktu . Çeşitli yüzlerin vardı , çünkü gençtim ; kim olduğumu ve kim olmak istediğimi ben de bilmiyordum . Bütün bu yüzler arasındaki orantısızlık bana yine de korku veriyordu ; hiçbirine tam anlamıyla uymuyordum ve bu yüzlerin arkasında bocalayarak ve körlemesine gelişiyordum.
