Milan Kundera'nın 1967'de yayımlanan ilk romanı Şaka, sosyalist Çekoslovakya'nın alaycı bir eleştirisiydi. Bir süre sonra Kundera'nın tüm yapıtları yasaklanmış, kendisi de yurttaşlıktan çıkarılmıştı. Şaka'nın ilk yayınlanışından bu yana kırk yıl geçti. Zamanında politik göndermeleriyle öne çıkan bu çarpıcı aşk ve intikam romanı, bugün de, her kalıcı yapıt gibi, insan varoluşunun evrensel temalarına ışık tutmayı sürdürüyor.
Şaka Milan Kundera’nın ilk romanıdır. 1965’te tamamlanmıştır. 1967’de basılabilmesinin nedenini Lois Aragon’un kitabın önsözünde yazdığı “Diktatörün hoşgörüsüne değil homurdanan Çekoslovakya kamuoyuna borçluyuz kitabı” cümlesi açıklamaktadır.
Ludvik’in kız arkadaşına gönderdiği karta şaka olsun diye yazdığı cümleler Fakülte Parti Örgütü tarafından suç olarak görülür, yalvarmayla karışık savunmasında bunun bir şaka olduğunu inandıramaz ve tüm öğretmen ve arkadaşlarından oluşan yüz kişinin tamamı onun fakülteden atılması yönünde oy kullanır. İnandığı hareketin dışına atılan Ludvik’in tüm hayatı bir anda değişir.
İntikam için gittiği doğduğu yer olan Moravya’da kendini oraya getiren geçmişini hatırlar, pek çok şeyi sorgular. İnandığı değerleri, arkadaşlarını, dünü, bugünü. Romandaki karakterlerin bazı bölümlerde anlatıcı konumunda olması okuyucuya farklı bakış açılarından olaylara bakmayı sağlamış, kişilerin iç dünyalarının anlatımı, olaylar gerçekçi, sade, akıcı bir dille anlatılmıştır. Olayların iç içe geçtiği durumlarda bazen tekrar okuduğum bölümler oldu.
Milan Kundera kendi yaşamından izleri romanlarına yansıtmıştır. Nitekim ilk romanı Şaka’da 1948’de Komünist Parti’den çıkarılma sürecine yer vermiştir. Bu arada romanın kahramanın adının babasının adı olduğunu, müzikle ilgilendiğini ve ilk müzik derslerini babasından aldığını öğrendim. Müzik Kundera’nın ilk okuduğum kitabı Var Olmanın Dayanılmaz Hafifliği ve bu kitabında da önemli bir yer tutuyor. Bunlar gibi hayatından birçok unsura romanında yer vermesi o dönem Çekoslovakya’sının siyasi ve toplumsal yapısını anlamamıza yardımcı olmaktadır.
İlk okuduğum kitabından daha çok beğendim. İyi okumalar…
'İyimserlik, insanoğlunun afyonudur! Sağlıklı ruh, hıyarlıktan başka bir şey değil. Yaşasın Trokçi!' işte bu sözler Ludvik'in hayatını değiştirdi. Marketa'ya yazmıştı şaka olsun diye, ama parti bunu yakalamıştı. Zamanek onu okuldan attırmıştı ve intikam hırsıyla doluydu. Bu yüzden geldiği doğduğu şehre Jaraslav'ını kaybederek büyük bir hayal kırıklığına uğradı.
*İnsanları yalnızlığa mahkûm eden, düşmanları değil dostlarıdır.
Şaka benzeri kitaplar
Romanın bazı bölümlerinin güzel olmasının kitabın geneline yayılmayışı beni okuduğum diğer Kundera romanlarına göre çok üzdü. Sadece melankoli satmaya çalışan basit bir yazar sandım okurken -ki sanırım ilk romanı olmasından sadece- ve çok sıkıldım. 300 sayfalık kitabı gerçekten o kadar uzun sürede okudum ki bu kitabı seven insanların belirli bir derinliğe sahip çukura terk edilmesi gerektiğini düşündüm.
Melankolinin tek başına bir duygu olmayışını tekrar keşfettim. Eğer bu olmasa pembe kapaklı aşk romanları okumaya bile başlayabilirdim. Eğer Milan Kundera 'dan (veya edebiyattan?) zevk almak istiyorsanız sakın okumayın.
Kitaptan 57 Alıntı
Halk şarkılarını dinlediğimizde varlığımızın temelinde nelerin yattığını anlıyorduk.
Şaka, Milan Kundera (Sayfa 134)
"Kendi duygularından utanç duymak alçakça bir ikiyüzlülüktür."
"Bir kadının yirmi yaş aşkı ile otuz yaş aşkı birbirinden tümüyle ayrı şeylerdir. Yalnız ruhsal açıdan değil, fiziksel açıdan da, bu ikisi birbirinden farklıdır."
... insanı yalnızlığa mahkum eden, düşmanları değil dostlarıdır.
"Bir araya gelen kişiler, aynı kafada olan kişilerdir."
"Gerçek dinin, geçici iktidarların lütuflarına ihtiyacı yok."
Ludvik
Yaşadığımız öykülerin aynı zamanda yaşamımızın mitosunu oluşturduklarına ve bu mitosun , gerçeğin ve gizemin anahtarı olduguna inanıyorum.
"İktidar, kendini beğenmişliğini salt gaddarlıkla göstermez; kimi zaman da, çok seyrek bile olsa, hoşgörüyle belirtir."
Utangaç değildim bu konularda; ama birden söyleyecek şey bulamadım. Yüreğim çeşitli duygularla ağız ağızaydı ama kafamda tek hece yoktu.
"İnsan her zaman, her şeyden çok erişilmezi ister."
