Elinizdeki çalışmanın amacı, Kürdizade Ahmed Ramiz'in "Lûtfi" mahlasıyla 1908'de yazdığı Emir Bedirhan (Mir Be- dirhan) kitabını, yeniden okurla buluşturmaktır. Ahmed Ramiz'in Mir Bedirhan kitabı, tarihsel tanıklığa ve birincil derecedeki kaynaklara dayanan değerli eserlerinden biridir. Bildiğim kadarıyla 'Mir Bedirhan', bu konuda bir Kürd tarafından yapılmış ilk çalışmadır.
.Welat got; "Mecîde tu dixwazî çend zarokan bînî?" Mecide; "şerm e, tu çawa tiştên wisa dibêjî zarokên çi em hê zarok in." "Welat got;Ez dixwazim çar zarokên me çêbin du keç du kur." "Çima çar?"
"Lewre bila kurekî me mîna İbo begê yek mîna kirîvê Evdo begê be, tu zanî Evdo beg zilamek hêja ye te dît ji bo destebirakê xwe çi kir. Bila du heb jî keç bin. Bila rindbûna xwe li te herin. Yek bi aqilê xwe diya min a din jî bila li dayîka Fadîme here."
Ağrı'nın yaylaları rengarenk çiçeklerle bezenmişti; yeşilliklerle kaplı bu yaylalar çok sıcak ve güzel görünüyordu; başka hiçbir yerde eşi benzeri yoktu. Bu eşsiz manzara insanın ruhuna derin bir dinginlik yayıyordu. Yüksek rakımı nedeniyle Ağrı, çevredeki diğer tüm dağların üzerinde yükseliyordu. Ufuk açıktı ve bu panoramik görüntüyü hiçbir engel perdelemiyordu.
Okur Takip Önerileri
Her yan, çadırın içi çok değerli, her birisi bir Arap at, çift hörgüçlü bir deve eden değerli kilimlerle döşeliydi. Hürü Ana kilimci birisi olduğundan, onun üstüne kilim dokuyan yoktu şu koca Binboğalarda, ne Kürtte, ne Kürdistanda, ne de şol koca çöl Arabistanda, öyle söylerlerdi, Hürü Ana bile bu çadırdaki kilimlere hayran kaldı.
Xanî li pey xwe ji bo me Nûbihara Biçûkan hişt,herwisa Eqîda Îmanê, dîwaneke helbestan û Mem û Zin.
Me dîroka xwe nenivîsî. Ji xwe xelkê jî dîroka me ya rast nenivîsîye.
Here siwarî here, peyayî here, here
Heta ku hesp nikare di rê de biçê here
Ji hesp peya be here, heta ku tu dikarî
Paşê li benda wê be ku "çûn" ji xwe ve were
Bi qewlê gotina kurdî, ji dinyayê re nan, ji axretê re îman, xatir ji Mir qesrê dixwestin û li hespên xwe siwar dibûn û diçûn.
Çi gava çavên xwe digirim û berê ramanên xwe ber bi welêt ve diguhêzim, bê hemd navçavên çiyayên Agirî ên bilind û pirberf tên ber çavên min.
Pir çû-hindik çû
Sivik çû-giran çû
Çol û çolistan bû
Qûm û qûmistan bû
Dêm û dêmistan bû
Serî sergerdan bû...
Di deştan da derbas bû,
Di zozanan da xwar bû...
Di çiyan da welgerya goştê pezkûviya xwar,
Kete çolan, avê golgeniya vexwar...
Rastî rêwî û bazirgana hat,
Rastî rewil û nêçîrvana hat...
Rastî çê û başa hat, dilgeş bû,
Rastî neçê û xiraba hat, dil-reş bû...
Rêwitiya wî ya dirêj gelekî kudand,
Silêmîn bi roj û meha çû, rê qedand.
Hatina qulingê hêz û quwetekî nû da Evdal. Dilê wî yê birîndar disan geş bû û devê wî vebû. Quling jê re bû hêncet ku ew derd û keserên xwe bike stran.
Li wî wextî Incîleke destnivîs bi 50 zêrên ingilîzî dihate firotin. Incîla ko Gûtenberg û hevalên wî çap dikirin bi şeş zêran difirotin.
Ji milê din keşan digot; ev ne emelê însanan e. Em sûretekî Incîlê di nav çend mehan de dinivîsînin. Çawan dibe ko ew wî sûretî di nav çend rojan de çap dikin. Divêt tiliya şeytên tê hebe.
Xort û qîzên gundê me
Gel hevdu tev civyan e
Ronahîya rojê de
Hem şahî ye, dîlan e
Îro cejn û seyran e
Agirî... Yanê Ararat. Yanê Kuh-i Nuh, bi farisî Çiyayê Nuh. Yanê Masis, bi ermenî. Yanê Cebel el Haris, bi erebî. Agirî warê keştiya herî kevnare ya merivahiyê. Di Tewratê de weha dinivîse; "Û keştî di meha heftan, hivdeyê mehê de li ser çiyayên Araratê sekinî." Agirî... lawê Huriyan, mezinê Urartuyan û bapîrê kurd û ermenan. Ziyaretgeha Zerdeştiyan. Çiyayê evîn û agirperweran.
Çiyayê mezin Agirî. Di nav ewr û asmanan de. Bi kumekî spî ji berfê. Delaliyê efsane û destanan. Efsanewi. Çiyayekî xweş û spehî. Mezinahiyeke bêpîvan.
- Şivano... derdê te çi ye, tu çire hevqas mitalan dikî û berjêr li erdê dinêrî; fedkire... dinya bihar e; gul û çiçek li çiya û zinara şîn bûne; xema me xwe; Xwedê heye, xem tu ne ye...
Müküslü Hamza'nın mezarının baş kısmındaki mezar taşındaki yazıyı Mahabad'lı Kürt şair Hejar, 1958 yılında yazmıştır. Hejar, Mahabad Kürt Cumhuriyetinin yıkılmasının ardından ülkesini terk ederek önce Güney Kürdistan'a ardından da Suriye'ye geçer, burada Haco Ağa ile Kamuran Bedirhan'ın evinde kalır. Kendisi gibi sürgün olan Müküslü Hamza'nın mezar taşına şunları yazar:
Fatihe
Mamosta
Hemze Beg rehbere fidakar
Pir kes ji xew te kirine hişyar
Raza bi xoşi bes e menala
Peyman elê me ew hewala
Roja ku welat biji bibinim
Ez mijde bi xwe ji bo te binim
Sala 1377"
Fatiha
Öğretmen
Hamza Beg
Fedakâr rehber
Nicelerini sen uyandırdın uykudan
Rahat uyu artik yeter inlediğin
Ahdim olsun o yarenlere
Vatan zinde gördüğüm gün
Bizzat getireceğim müjdeyi sana
Yıl 1377
Digot: "De bi xatirê we. Xêra xwe min helal kin. Çûyîn heye, hatin tune, hatin heye dîtin tune..."
Dengbêj jî dema dibêjî:Hey hey
Şêrîn e ji dengê şerbeta mey
Aşık sazına bir el daha vurdu, söze başladı:
"Abdale Zeyniki derler bir er kişi. Iki gözden de yoksun büyük bir aşık kişi. Dağa taşa, kurda kuşa türkü söyler. O, başka aşıklara benzemez. Sabahtan akşama, akşamdan sabaha kadar durmadan türkü söyler. Bir akarsu akmaktan hiçbir vakit usanmaz, akması hiçbir zaman durmazsa Abdalın da sözü kesilmez, türküsü durmaz. Yolda belde, ovada kırda, orman da kayada, insan içinde, her yerde, her yerde durmadan söyler, insan bulamazsa ağaca, suya, çiçeğe, yola, karıncaya, böceğe, dünyada ne yaratık bulursa, onun üstüne söyler.
"Uzun söyler. Bir türkü söyler ki, kırk gün kırk gece söyler gene bitmez. Abdalin türküsünü, ondan sonra gelen hiçbir aşık başlayıp da bitirememiştir. Türkülerini Kürtçe söyler. Kürtçe söyler ama Türkü de, Arabı, Acemi de, Rusu, İngilizi de ne dediğini anlar. Bu bir sırrı hikmettir kimse bilemez. İşte bu Abdal her gece gün kavuşurken türküye başlar, gün atarken daha günün ucu görünür görünmez sesini keser.
Sayfa 124
Ha li çiyayê Mûşê,ha li pişta darê dergûşê...
Dibêjin,
Jin û mêrek hebûn,rojekê jin ji mêrê xwe dixeyîde.Dema ku dibe êvar,nivînên xwe û mêrê xwe ji hev vediqetîne.Jinik du qat nivîn radixe û dergûşa zarok dixe navbera herdu nivînan.Mêr li aliyekî dergûşê,jin jî li aliyê din dikevin nav nivînan da ku razên.
Xewa mêrik nayê,dibêje:
-Hayhayî..
Jinik dengê xwe nake.Vê carê mêrik dibêje:
-Ax,ax...
Jinik dibêje:
-Mêrik,dîsa çi bû,tu wisa di kûr de axîn û keseran dikşînî?
Mêrik dibêje:
-Jinik ez şeva din li ku bûm,ez îşev li ku me? Ez nekim axîn kî bike axîn?
Jinik dibêje:
-Tu şeva din jî îşev jî di bin vê banê de li heman odê bûyî.Hey Xwedê mala te xira kiro,di navbera me de bi tenê ew darê dergûşê heye!
Mêrik dîsa axînek kûr dikişîne û dibêje:
-Jinê,kezîkurê! Piştî ku em ji hev dûr man,ha li Çiyayê Mûşe,ha li paş darê dergûşê,ma çi ferq heye...
Kelama ilişkin bir alıntıyla bu bölüme başlamanın gereği yok artık.Çünkü anlatacak başka dengbêjlerim yok.Yenilerini de bulmam olanaksız.Hepsi öldü.Hepsi ölüyor.Dengbêjlerimden Evdalê Zeynikê ve Ehmedê Fermanê Kiki'yi zaten hiç görmedim.Apê Qado öleli çok oldu.Yaşama bir yük,bir külfet gibi bakan,nankör yaşamın sillesini yemiş o bahtsız Alihan'ın hâlâ yaşıyor olduğunu ise hiç sanmıyorum.Rıfatê Darê geçen yıl öldü.Bu uzun denemede,denemeyi daha fazla uzatmamak için sözünü etmediğim ama ilginç yaşam öykülerine sahip ve beni etkilemiş Demir Ali,Mihemed Şêxo bir süre önce,Şakiro geçen yıl öldü.Çocukluk ve gençliğimin önemli seslerinden Ayşe Şan bundan birkaç ay önce öldü.
Bir bülbül gibi okuyan Meryem Xan,bir çağlayan gibi akan Arif Cizrewi öleli çok oldu.
Dengbêjler artık ölüyor.
Zaman,artık dengbêjlerin öldüğü bir zaman.
