El-Gazzâlî’nin felsefesi bir anti-felsefedir. Gelenekçi tepkinin büyük temsilcisidir ama asıl olarak merkez ağdan karşı tarafa geçip felsefenin silahlarını kendisine karşı kullandığı için büyüktür. Eleştirmiş olduğu İbn Sina gibi, el-Gazzâlî de Müslüman entelektüellerin kültürel sermayesi hakkında etkili bir genel bakışa sahiptir. Onların görüşünü çürütmeden önce ihtimamla ele alır ve görüşleri ateş püskürerek değil, en yüksek kanıtlama tekniklerini kullanarak çürütür. Filozofların Tutarsızlığı adlı eserinde, rakipleri tarafından ileri sürülen önemli önermelerin kanıtlarını inceler ve daha katı mantıksal ölçütlere göre onları kusurlu bulur. Başlıca silahı, daha sonraları Avrupa’da Hume’la meşhur olan argümanlara benzer argümanları kullanarak zorunlu nedensellik kavramına saldırmaktır. El-Gazzâlî’ye göre, zorunluluk mantıksal ilişkilerle sınırlıdır; olasılık zorunluluğu dışta tutar ve bu nedenle bu dünyadaki şeyler yalnızca gönüllü bir eylemin nedeni -Tanrı’nın iradesi- aracılığıyla aktüel hale gelebilir.
Sayfa 504Kitabı okudu
Felsefe okurken unutmamalısınız ki, felsefe bir gösteri sporu değildir… Felsefe öğrenmek, filozofça düşünmeyi öğrenmeyi gerektirir… Bu bakımdan, örneğin şiir sanatı okumaktan farklıdır. Şiir sanatı okuduğunuzda kimse sizden bir şiir yazmanızı istemez ya da beklemez… Felsefede, her felsefe makalesi bir parça felsefedir. Vardığınız sonucu savunmanız beklenir. Felsefede, felsefe yapmaktan kaçınamazsınız.
Sayfa 7
Felsefe, bilgelik aşkıdır; fakat gerçek bilgelik, Allah'tır.
Şu hâlde Allah aşkı gerçek felsefedir.
Madem ki asıl felsefe bize yaşamayı öğreten felsefedir ve madem ki çocuğun da öbür yaştakiler gibi, ondan alacak olduğu dersler vardır; niçin çocuğa felsefe öğretilemezmiş.
Eski bir mü'ellif felsefeyi şöyle ta'rîf ediyor: "İnsân bütün husûsî ilimlerden başka bir umûmî ilme mâlik olmaya tab'an arzudârdır ki, bu ilim diğerlerine hâkim olsun ve nokta-i nazarının vahdet ve umûmiyyetiyle vahdet-i kâ'inâtı ira'e etsin. Bunun mümkün olduğunu akıl idrâk eder, zîrâ herşeyi fürû'uyla mükemmelen bilmekten âciz kalınca hepsini mücmelen bildirecek bir şeye elbette ihtiyâc ve arzu gösterir. Her devirde birçok dehâlar bu ilmi bulmaya tasaddi etmişlerdir. İşte bu tasaddîler felsefedir. "
Bu ta'rîf Herbert Spencer'in felsefe "vahdet håline getirilmiş ilimdir" ta'rîfine pek ziyâde yaklaşmıştır.
Ahlâk, felsefenin bir dalı değil, ilk felsefedir.
Bizi koruyup gözetecek tek şey felsefedir.
Hayat savaşa ve bir yolcunun geçici konaklamasına benzer, ölümden sonra ün de unutulur. Bu yüzden bizi ne koruyup gözetecek?
Sayfa 19Kitabı okuyor
“Bütün bilimler içerisinde en geniş kapsama ulaşan sadece felsefedir. Onun akıl yürütme yöntemi, diğer herhangi bir bilim dalının ya da bütün bilim dallarının kullandığı yöntemle aynıdır. Ve işte bu aynı akıl yürütme yöntemi, yani tümevarımcı yöntem sayesinde, felsefe, tüm diğer bilimleri tek bir büyük bilim halinde kaynaştırır. Spencer’ın dediği gibi, herhangi bir bilim sayesinde ulaştığımız veriler, kısmen bir araya getirilmiş bilgilerdir. Felsefe ise bütün bilimlerin katkısıyla toplanan bilgileri bir araya getirir. Felsefe, bilimlerin bilimi, tabiri caizse bilimlerin efendisidir.”
Ama zamanı düşünmek gerçekten en zor iştir - bu eleştirel felsefe olarak felsefedeki bir dönemdir, Kant tarafından eleştiri felsefesi biçiminde tanımlanmış modern felsefedir.
Sayfa 55 - PdfKitabı okudu
