Ulysses Hakkında Bir Çok Şey
Demek Ulysses’i okumak istiyorsun sorusuna verilen cevap genelde kolay gelsin oluyor. Zor bir kitap Ulysses edebiyatla hafiften haşır neşir olan herkesin bildiği gibi. Eleştirmenler, okuyucular ya da bloglarında kitabı inceleyenler demiyor sadece bunu. Joyce’un kendisi profesörlerin yüzyıllarca ne demek istediğini tartışacaklarını iddia ediyor olanca ukalalığıyla. Evet, adam çalışmış, yazmış, birçok şey denemiş, bir çok farklı yola girmiş, insanları kızdırmış. Hipster’larla karşılaştıranlar bile var. Evet, akademisyenler hala tartışıyor tıpkı tahmin ettiği gibi. Ve evet, Ulysses, üzerinde binlerce kitap, makale, araştırma vb. yazılan bu kitap, modernizmin bir (belki de en önemli) klasiği olmuş ve birçok otorite tarafından yazılmış en önemli romanlar arasında tanımlanıyor.
Zor bir kitap ve 1996’da Nevzat Erkmen’in yaptığı çevirinin de okumayı kolaylaştırmadığı bir gerçek. Bu yüzden ilk önce kitaba başlamadan önce birkaç ipucu paylaşayım dedim. Daha önce yazdığım ve kitap hakkında bir ön bilgi içeren yazıya ( sacmaninbagladiklari.wordpress.com/2020/01/12/sacm... ) adresinden ulaşabilirsiniz.
İlk önce Ulysses’i neden okumak istediğimizi kendimize sorabiliriz belki. Gerçekten gerekli mi, ya da bir katkısı olacak mı bana Ulysses’i okumanın? Bu soruyu, kitap neden okumalı, ya da klasiklerin bana ne faydası var gibi sorularla karşılaştırabilir ve benzer cevaplar verebiliriz elbette. Ulysses’i okumak isteyen kalabalık da genelde kitabı aşılması gereken bir zirve olarak görür ve bitirdiği gün o tamamlamış/tamamlanmış olma hissini, o tatmini arar. Ne yazık ki o duyguya ulaşamayacaksınız Ulysses bitince. Çünkü yazarımız, o kötü adam James Joyce, kitabın içerisine bağımlılık yapıcı bir madde bırakmış, bitirdikten sonra bölümleri tekrar tekrar okumak istiyor insan. Adeta beşinci bölümdeki “Nilüfer Yiyiciler”in ülkesi gibi ayrılamıyorsunuz bir türlü her şeye vakıf olmak için. Sonra da kitaptan etkilenen diğer eserleri arıyorsunuz doğal olarak. 1900’lerin tamamını etkisine aldığını düşünürsek oldukça kolay bu. Bize en yakın örnek tabii ki 
Tutunamayanlar . Okudukça okuyorsunuz, 
Körleşme , 
Aylak Adam , 
2666 …Ve yavaş yavaş değişiyor okuma zevkimiz, aldığımız keyif, ya da kitapla ilgili bildiğimiz hemen her şey.Yani Ulysses’i okumamak belki de hiçbir şey kaybettirmiyor aslında. Ama okuyunca kazandığımız şeylere gerçekten değiyor.
İkna edebildiysem okumaya sıra ikinci soruya geldi Ulysses nasıl okunmalı? Öncelikle faydalı olan birkaç ön okuma sayabiliriz belki; (Bunlar kesinlikle mecburi değil, sadece alınan zevki biraz daha artırmaya yönelik kitaplar)
- Kitapta geçen karakterlerin bir çoğunu içinde barındıran ve James Joyce’un hikayelerini içeren 
Dublinliler
- Stephen Dedalus’un kitap öncesi yaşamını anlatan ve Joyce’un anlatım diline aşinalık kazandıracak 
Sanatçının Bir Genç Adam Olarak Portresi
- Kitabın ismini aldığı ve tamamen paralel olarak işlendiği 
Odysseia ,
- Shakepeare ile ilgili bir çok gönderme var ama en fazla olan yine de 
Hamlet ,
Aristo’nun, Shakespeare’in daha bir çok Büyük Britanyalı yazarın kitabı var okuyabileceğiniz, ya da İrlanda tarihi ile haşır neşir olabilirsiniz bolca kitaba başlamadan önce. Ama söylediğim gibi hiçbir şey okumadan da başlayabilirsiniz Ulysses’e ve keyif alacağınız, ilginizi çeken bir şeyler çıkar karşınıza her durumda.
Bir diğer soru da hangi çeviri? İmkân varsa tabii ki orijinal metin, kitabın içine tam olarak girebilmek için. Aşağıdaki linklerde paylaşacağım zaten. Ama ileri düzey İngilizce gerektiren bu cevap bir çok okuyucuya hitap etmeyecek haliyle. Ben bölümleri yazarken üç çevirmenin de tarzına bir parça aşina oldum, o kapsamda düşüncelerimi yazayım, siz değerlendirirsiniz.
Öncelikle Yapı Kredi Yayınlarından çıkan Nevzat Erkmen çevirisi ben dahil bir çok insanı kitaptan soğutmasıyla meşhur. Kitaptan çok bulmaca gibi yanaşmış Ulysses'e Erkmen. Ve kendisi için çözmüş bu bulmacayı, okur oldukça uzakta kalıyor metne. Metnin İngilizcesi ile beraber okuyunca yapmak istediklerini anlayabiliyorsunuz ama. Açıkçası en eksiksiz çeviri kendisinin, ama en zor çeviri de onun.
Norgunk Yayınlarından çıkan Armağan Ekici çevirisi Erkmen'inkine göre oldukça sade, yine bunaltan yerler var ama o kadar çok değil. Joyce'un vermek istediklerini büyük bir oranda vermiş Ekici. Bazı kelime seçimleri - Mr./Bay Allah/tanrı vb. kullanımı- az da olsa bazı yerlerde metinden uzaklaşması ve Nevzat Erkmen gibi yabancı dildeki ibareleri çevirmemesi bana göre zayıf yanları. Ama kitabın orijinaline en çok yaklaşan metin bu bence. Bence bu Ulysses için - Joyce'un ne yapmak istediğini, kelime oyunlarını vb. tam olarak anlatabilmesi açısından- önemli.
Fuat Sevimay çevirisi günümüz okuruna en çok hitap edebilecek çeviri. Ben de birçok yeri ordan okudum. Diğerleri gibi büyük oranda başarılı. Sevimay Joyce'un kelime oyunlarını Nevzat Erkmen'e benzer bir şekilde dilimiz karşılıkları ile değiştirmiş. Dil kullanımı onunki kadar ağır değil üstelik. Bazı yerler oldukça güzel. Ama bazı yerler orijinal metinde verilmek istenenden oldukça uzaklaşıyor. Bazı kısımlarda Joyce farklı bir şey kastetmişken Fuat Sevimay günümüze uydurmak için apayrı bir deyim de kullanabiliyor. Bu da Joyce'un yapmak istediğinden farklı olarak çevirmenin yapmak istediğine götürüyor bizi. Bazı kitaplarda böylesi uygun olabilir ama dil oyunlarıyla bezeli bu kitap içinde hatalı yerler çıkıyor ara sıra. Çok az da olsa bazı eksiklikler ve kitaba göre bile ağır argo kullanımı, bazı isimlerin gereksizce çevrilmesi ve kendi kıllanmalarım (zahir:) bu çevirinin bana göre diğer olumsuz yanları. Diğerlerinin aksine Fuat Sevimay dip notlarla desteklemiş bu kitabı, ama çoğunlukla yabancı dilde yazılan cümleler var ve sözlük kadar kapsamlı değil.
Bir de Ulysses Sözlüğü var tabii Nevzat Erkmen tarafından yazılan. Detaylı bir incelemesini burada ( #70530837 ) yapmıştım. Ulysses’in bir kaynak kitap ile okunması alınan zevki kat ve kat arttıracaktır kanımca. İngilizce bolca var ve paylaşacağım bildiklerimi aşağıda. Ama Türkçe için şu an bir tek Ulysses sözlüğü var (Bir de fazla detaylı olmasa da benim yazdıklarım)
Kitabı okurken bölümleri ayrı ayrı okumakta fayda var. Her bölümü bir gün ile bir hafta içinde okuyabilirsiniz. Aslında bölümü okumadan önce de bölümle ilgili benim yazdığım incelemeleri ya da internette geçen açıklamaları okumak (En azından şemalara bakıp, Odysseia karşılıklarını incelemek) yararlı olabilir bence. Yine de ben bir şeyden etkilenmeden saf bir okuma istiyorum diyenler de çıkabilir elbette. Anlamadığınız ya da kafanıza takılan yerleri not alıp daha sonra Sözlüğe ya da İngilizce kaynaklara bakabilirsiniz her zaman. Ama en azından kitabın ikinci yarısında bölümlerden önce açıklayıcı bir metine bakmanız kuvvetle tavsiye edilir.
Evet, Ulysses neden, nasıl, neyle (ne zaman?) okunur gibi bazı soruları yanıtlamaya çalıştım. Şimdi de kitabı tanıtayım biraz.
3 ana bölüm ile 18 kısımdan (episodes) oluşuyor Ulysses. Kısımların isimleri kitapta yazmıyor anca Joyce’un daha sonra bölümlere ilişkin çıkardığı şemalarda her bölüme Odysseia‘da geçen bir olay/karakterin adı verildiği anlaşılıyor. Daha önce söylediğim gibi paralel bir yapıda işleniyor kitap Odysseia‘ya.
Joyce kitabı 1914 ile 1921 arasında yazıyor ama kitapta sadece 16 Haziran 1904 günü olan olaylar yazılı. O gün kitabın üç ana karakteri olan Stephen Dedalus, Leopold Bloom ve Molly Bloom’un başından geçenler kitabın üç bölümüne karşılık geliyor.
Çoğunluğun bildiğinin aksine kitabın en önemli özelliği bu 18 bölümün hepsinin ayrı bir yazım tekniğiyle yazılması ve farklı bir teme işlenmesi. Bölümün içinde geçenleri Joyce daha önce bahsettiğim şemalardaki teknik, organ, renk ve sanat çerçevesinde şekillendiriyor ve bu kitap boyunca birçok farklı şeyle karşılaşmamızı sağlıyor. O kitabın alamet-i farikası olmuş bilinç akışı tekniği bu tekniklerin sadece bazılarında geçiyor.
Evet, Joyce bilinç akışını ilk kullanan yazarlardan birisi, 1800’lerin sonunda ortaya atılan bu teori yüzyılın başlarında 2-3 yazar tarafından kullanılmışsa da bunu kitlelere ulaştırıp modernizmin araçlarından biri haline getiren Joyce. Ulysses gerçekten de sadece dilin sınırlarını zorlamakla kalmıyor, açtığı ufuklarla bir çok yazara ilham veriyor. Ama biz Ulysses’i sadece bunların ilk uygulaması olduğu için değil, şu an bile Joyce’un eserine yaklaşabilen çok az kitap olduğu için okuyoruz bu baş yapıtı.
Kitabı okumak isteyenlere yardımcı olmak için bölümlerin detaylı açıklamalarını yaptım, aşağıda da linklerini vereceğim Ama kısaca bu 16 Haziran günü (Dublin’de halen Bloomsday olarak kutlanıyor) neler olmuş anlatayım. (İsteyen SPOILER olarak algılayabilir bu paragrafı) Stephen Dedalus odakli ilk üç kısmı sabah uyanma, arkadaşlarla kahvaltı, öğrencilere tarih anlatma, müdürle konuşma ve kumsalda beyin fırtınası olarak özetleyebiliriz. Daha sonra Leopold Bloom’a geçiyoruz 12 kısım boyunca. O da sabah kalkıyor, kasaptan sakatat aldıktan sonra eşine kahvaltı çıkarıyor, Daha sonra uzun bir yürüyüş ve gizli mektup arkadaşı, bir tanıdığın cenazesi, gazetede reklam işleri, yemek, kütüphane (ve Stephen Dedalus odaklı bir Shakespeare tartışması), resmi geçit töreni esnasında Dublin halkının davranışları, Bir barda atıştırma ve müzik ziyafeti, Pub’da beklerken İrlanda milliyetçiliği dersi, akşam sahilde genç kızları izleme, doğum hastanesini ziyaret, gece bir iki bira ve Stephen’ın arkasından geneleve giriş. Son bölüm “Eve Dönüş”te ise Leopold ve Stephen’ın bir arabacı barınağında ve evde konuşmaları ile ayrılışları var. Son kısım ise diğer kahramanımız Molly Bloom’un bilincindeyiz noktalama işaretleri olmadan. 700 sayfalık kitabın özeti bu kadar. Ama bölümlerin incelemesinde de göreceğiniz gibi kitap kesinlikle bu kadar değil.
Kitabın anlatım şekli ile de bir iki şey söyledikten sonra yararlı linklere geçeyim. En başta bilinç akışı var tabii. Bu iki şekilde gösteriyor kendini. İç monolog ve gösterme. İç monolog bildiğiniz bilinçli olarak beyinde kurulan cümleler, göstermelerde ise bu bilinçli bir cümle şeklinde olmayabiliyor, bazen çevrede oluşan bir olayın etkisiyle bir anda farklı bir şeye geçebiliyor bilinç, biz de bağlamaya çalışıyoruz birbirine kelimeleri. Özellikle Bloom’un ürettiği birleşik kelimelerde epeyce karışabiliyor kafamız. Bazı yerlerde de anlatıcı sadece düşüncelerini veriyor ana karakterin iki üç kelimeyle. Metinde anlatıcı ile bilinç akışı genelde iç içe oluyor. Birisinin bitip diğerinin başladığı yeri bulmakta da zorlanabiliyor bazen insan.
Diğer anlatım şekli üçüncü tekil şahıs, yukarıdaki anlatıcı kelimesinden anlayacağınız gibi. Ama bu üçüncü tekil şahıs tam olarak bir tanrı anlatıcı değil. Yani yalnız bir anlatan değil aynı zamanda kitabı düzenleyen kişi. Daha ilk sayfadan kitabın tamamına hakim, girdileriyle bunu da gösteriyor. Herhangi bir zamanda olacak bir olayın ipuçlarını daha önceden verebiliyor bize klasik metin anlayışından farklı olarak. O zaman fark edemesek de olay olunca bir şeyleri seziyoruz. Sadece bu değil, bir karakter gibi metne de müdahale ediyor bazen, oyun oynuyor adeta. Günümüzde bile aykırı bulunan bazı şeyleri yüz yıl önce denemiş Joyce.
Anlatıcının bir diğer özelliği ise anlattığı kişinin durumuna göre değişmesi, hayır bilinç akışı değil, 3. tekil şahıs. Anlatıcımız da bir çocuğu anlatırken o hale girebiliyor ilginç bir şekilde. Bu özellikle kitabın ikinci yarısından sonra bolca tekrarlanıyor. Zaten kitap ikinci yarısından sonra coşuyor aslında. Bunun dışında bölümlerde bolca farklı anlatım usulleri mevcut. Ben en genel olanlarını açıklamaya çalıştım sadece.
Daha önce paylaştığım için bölümlerle ilgili sayfaları buraya tekrar kopyalamıyorum. Onları ve faydalandığım web sayfalarının linklerini bu yazının blogdaki halinden ( sacmaninbagladiklari.wordpress.com/2020/05/14/deme... ) ulaşabilirsiniz.
Unuttuğum bir şey kaldı mı bilmiyorum, güncellerim artık varsa. Ayrıca isteyenlere takıldığı yerlerde ben de yardımcı olabilirim elimden geldiği kadar. Teşekkürler buraya kadar okuduğunuz için. Umarım Ulysses’i de keyifle okursunuz.
Efsane yol gösterici bir inceleme, bu yorumu gören arkadaşlar 5 dakikanızı ayırıp okuyun bence
Erhan abi öncelikle eline sağlık, hem bilgilendirici hem de yönlendirici bir inceleme olmuş.
Joyce'un Dublinliler, Sanatçının Bir Genç Adam Olarak Portresi, 
Finnegan Uyanması ve 
Ulysses kitaplarını almıştım ve yıllar oldu bekliyorlar. Ulysses'i YKY den almıştım yanına Nevzat Erkmen'in sözlüğünü de alacaktım vazgeçmiştim, e-kitap olarak telefondan takip etmesi daha kolay olur demiştim onu o şekilde halletmiştim. (Gerek var mı onu da bilmiyorum tabii, keşif okura ait olmalı çünkü.)
Öncelikle ben Ulysses'i aşılacak bir dağ olarak görmüyorum. Herhangi sözde otoritenin en tepeye koyduğu kitabında edebiyatın enlerini oluşturduğunu düşünmüyorum. Her yazar bir fikirdir, Joyce da bir fikirdir ve onun fikri anlaşılmak ya da anlaşılmamak üzere kitaba bu şekilde geçmiştir. Bazı yazarlar okurla ve sözde otoriteler ile oyun oynar, Joyce da bunu yapmışa benziyor. Ben henüz başlamadım çünkü arada bir kapağını açıp okuyorum, daha değil diyorum, keyif almam lazım, öyle ya da böyle, içimden gelmiyorsa asla okumayacağım, kitapçıkta yıllanabilir. Böyle kitaplarım vardır kenarda bekleyen. :)
Beat kuşağından oldukça ilginç yazarlar çıkmıştır. Ama onlar çok büyütlmediği için şu an özellikle ülkemizde çok bilinmemektedir. Ulysses'i muhtemelen senin okuduğun çevirisini de alacağım, bir gün okurum ne zaman bilmiyorum, belki de yarın, bilmiyorum.
İncelemeyi çok sevdim ben, tekrardan eline sağlık abi. Benim için edebiyatta bir dağ yok, keyif almak ve almamak var, okumak bir yolculuktur ve kitap okumayı süslü sözlerle anlamsız tepelere çıkaran okurları ya da sözde amatör ya da profff(!) eleştirmenleri de hiç tutmam. Benim için önemsizlerdir.
Nasıl bitirdin incelemeni? "Umarım keyifle okursunuz." diye. İşte asıl nokta budur.
Sağlıcakla,
Teşekkürler Murat, aynı fikirdeyiz- keyif almadan okumanın bir anlamı yok bence de, sadece Ulysses için değil, herşey için geçerli bu düşünce bana göre. Ama bana en keyif veren şeylerden biri de yeni şeyler öğrenmek. Bu açıdan daldan dala atlamak hoşuma gidiyor genelde. Ulysses de o merakla başlamıştı en başta, sonra bir tutkuya dönültü ama. Neyse, Nevat Erkmen çevirisi yazdığım gibi zorlaştırıyor okumayı- Armağan Ekici ya d Fuat Sevimay daha faydalı olur, sözlük metnin bazı yerlerinde kaybolmaya engel oluyor bir parça. Çok küçük ayrıntıları da veriyor, bilinmesi gereken önemli noktaları da. O yüzden - soft daha iyi evet- sözlükle birlikte daha kolay olur metin.
Edebiyat yıllaran beri bazı büyük isimlerin tekelinde ülkemizde (e dünyada) Aslında Nevzat Erkmen'in çevirisine daha giremeden önsözde yıkılıyor okumak isteyenlerin çoğu. Oysa hiç bir şey atla deve değil aslında. Neyse,sözün kısası keyif almak önemli:) Zamanı gelince okursun umarım.
Eline, emeğine sağlık. Bir kitap oluşturacak ölçüde doyurucu bilgiyi paylaştın bizlerle. Kendi adıma cok teşekkür ediyorum. Ortada büyük bir emek var cidden.Ulysses okumak isteyenler kadar okumaya cesaret edemeyenler için de müthiş bir rehber hazırladın. Umarım bir gün kitaplaştığını da görürüz. İnceleme de cok tesvik edici olmuş, bunun için de ayrıca çok teşekkür ediyorum.
Çok teşekkürler Ayşe, zaren konuşmuştuk epeyce, başlarsan eğer kitaba dahil olurum ben de okumana:)
1 sonraki yanıtı göster
Ben denk geldikçe bloğundan takip ediyordum yazdıklarını. (Daha doğrusu resimlerine bakıyordum diyelim:) Benim ilgimi çeken kısım kitabın kendisi veya zorluğu falan değil. Okurun kitapla kurduğu ilişki daha çok. Çekirdeğimi alıp seyretmek hoşuma gidiyor. Harcanan mesai, okuma sürecinde yaşanan bürokrasi ve kaos, kitabın kendisinden çok daha faydalı benim adıma.
Gel gör ki bu özetin özeti diyebileceğimiz ve çok özenle hazırlanmış inceleme kendi başına bile harika bir rehber olmuş. Senin kitapla ilgili diğer çalışmalarına akmadan önce muazzam bir başlangıç noktası. Kitapla ilişki kurmak isteyenler için bir kamu hizmeti kesinlikle.
İyi ki senin gibi okurlar var ve edebiyatın hinterlandına muhteşem izler bırakıyorlar. Emek dediğimiz şeyin edebiyattaki somut bir karşılığı.
Gözlemci sıfatıyla takipte kalmaya devam edeceğim... İnsanlık adına teşekkürlerimi sunuyorum:)
İnsanlık önemli değil, senin beğenmen yeterli benim için:) Ulysses insanların önce ilgi duyduğu, daha sonra da overrated olarak tanımladıkları bir kitap. Bunun en önemli nedeni okunamaması, özellikle ilk çevirisi tam kabus. Aslında bir nevi bu şeyi kırmaya çalıştım ben. Tamam epey alakasız şey var kitabın içinde, ama söz gelimi savaş ve barışta bundan çok daha fazla ilgisiz şey var. günümüz okuyucusu için. Sadece Joyce bunu Tolstoy gibi klasik birşekilde vermiyor, oyun oynamak istiyor okuyanlarla. O da bi şekilde- işte yardımcı kitaplardan takip etsek bile- kafayı çalıştırıyor, araştırmaya itiyor insanı ya da.
Bloga özellikle resim/ video ekliyorum, biraz çekici olsun diye. Tabii bunlarda diğer her şey gibi eksi puan normalde edebiyat camiası için, ama nasılsa alakam yok benim onlarla:) Sadece kitabı bir dinem okumak isteyip de cesaret edemeyemnler için uğraşıyorum aslında- benim gibi:)
Çok teşekkürler , şucorona geçsin ben de çekirdeğimle yanına geleveğim insanları seyretmeye:)
1 sonraki yanıtı göster
Bu yorum görüntülenemiyor
Bu yorum görüntülenemiyor
Emeğinize sağlık, muhteşem bir inceleme olmuş, ama 120 gün değil desanki senelerdir okuyorsunuz gibi geldi ben takip ederken bile size kim bilir nasıl hissettirmiştir. Ben ne gerek varsıncılardım ama ikna oldum ikna paragrafında :) Başlamak değil de bitirmek korkutuyor insanı. O alıntılar, ömür törpüsü. Bolca faydalanacağım yazınızdan.
Çok teşekkürler, haklısınız seneler oldu:) 2 yıl önce başlamıştım aslında tek kişilik etkinliğimi ama fırsat kitap vb. bir çok sorun yüzünden bu yılın başında tekrar başladım okuyup yazmaya. Normalde o kadar uzun sürmez illa ki ama işte satır aralarına dikkat ederek internetten devam ettim elimden geldiğince. Kaçırdığım milyonlarca şey vardır hala eminim. O yüzden tekrar okuyacağım ilerleyen dönemde. Joyce'un yapmaya çalıştığı şey anlaşılırsa oldukça doyurucu bir kitap aslında Ulysses. Zevk alınacak bolca yer çıkıyor. Bunaltacak da ama:) O alıntıları da özellikle koydum oraya. Kitapta bulunan bir çok farklı şeyden biri, korkutucu ama esprili de aynı zamanda.:) Denemek isterseniz yardımcı olabilirim emin olun.
Bu yorum görüntülenemiyor
Eline sağlık çok detaylı anlatmışsın. Şahsen bana zor geliyor henüz. Aklıma meşhur bir söz geldi ,
"Adı aşk bu eziyetin"
Çok teşekkürler, tam dediğin gibi aşk, tutku , öyle bir şey işte- belki zamanı gelir ilerde kimbilir:)
Kitapseverlere dev hizmet. Kitaba, yazara, okura ve bu incelemeyi okuyacaklara saygı ile hazırlanmış, çok ciddi emeklerin ürünü olduğu her halinden belli olan yüksek kalite bir inceleme. Kendime adıma teşekkür ediyorum. Elinize, emeğinize sağlık...
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.