Spinoza, insan duygulanımlarını "edilgen" ve "etkin" olarak ikiye ayırır; bunlardan birincisi kişinin dışından, ikincisi de içinden doğar. Özgürlüğe ve mutluluğa giden yol, edilgen duygulanımlardan etkin duygulanımlara geçişle, kişisel özerklik ve dışsal unsurların pençesine düşmeme maksadının gücüyle özdeşleştirilir. Erdem, "kendi doğamızın, yasalarına göre hareket etmek", mutluluk da kendi varlığımızı koruma yetimiz anlamına gelir. Bu Nietzcheci çizgiye paralel olarak bir kendi kendine yeterlilik öğretisi izlenimi verebilir; ama Spinoza gayet iyi biliyordu ki biz yalnızca kendimizi korumak için değil, aynı zamanda kendimizi mükemmelleştirmek için de dışımızdakilere -ben olmayana- bağımlıyızdır. Şunu yazmıştır Spinoza: "Hiçbir şey insana insandan daha faydalı değildir."
"Gerçek mutluluk hislerde yatar ve erdem bunlardan hiçbirini tatmin etmez."
Her şeyi bildiğimden ötürü hiç bir şey yok artık, benim için.
Benim için artık ne umut var, ne bunaltı, ne mutluluk, ne erdem, ne gün, ne gece, ne sen,ne ben hiçbir şey.
Sayfa 94Kitabı okuyor
Merhum öykücümüz Rasim Özdenören'in o sözünü hatırlamanın yeri geldi sanırım: "Bol bol okuyun, okumayı terk etmeyin. Derdi olan insan okur, derdi olmayan da okuyarak dert sahibi olur. Asıl mesele derdimizin olmasıdır." Durduk yerde dert sahibi olmak, dert sahibi olmayı dilemek, bunun için çaba sarf etmek; mutluluk öğretisi üzerine bina edilen bir dünyada kulağa tuhaf gelebilir. Wilhelm Schmid'in ifadesiyle bu "mutluluk diktatörlüğü”nün gönüllü tebaası olanları, derdin erdem olduğuna ikna edebileceğimizi sanmıyorum. Belki önlerine, Dostoyevski'nin Yeraltından Notlarındaki o soruyu koymakla yetinebiliriz: "Kolay elde edilmiş bir saadet mi yoksa insanı yücelten bir ızdırap mı daha iyidir?”
En gözalıcı gün ışığı, ne
pahasına olursa olsun akılcılık; aydınlık, soğuk, dikkatli, bilinçli, içgüdüsüz yaşamın, içgüdülere
karşı direnen yaşamın kendisi yalnızca bir hastalıktı, bir başka hastalıktı — ve kesinlikle "erdem"e,
"sağlık"lılığa, mutluluğa geri dönmenin bir yolu değildi...
içgüdülerle savaşmak zorunda olmak —
budur dekadansın formülü: yaşam yükseldiği sürece, mutluluk eşittir içgüdü.Kendisi de kavradı mı bunu? Kendini kandıranların bu en akıllısı Sokrates? Sonunda söyledi mi bunu
kendine, ölüme karşı sergilediği cesaretin bilgeliğiyle?...
Sayfa 23Kitabı okudu
Akıl = erdem = mutluluk sadece şu anlama gelir: Karanlık
arzulara karşı sürekli bir gün ışığı oluşturmalı — aklın gün ışığı.
Sayfa 23Kitabı okudu
Bir söylenceye göre Herakles genç bir delikanlıyken iki peri onu ziyarete gelir. Mutluluk ve Erdem adındaki bu periler Herakles'ten bir seçim yapmasını isterler: Ya rahat ve kolay bir yaşam sürecektir ya da zor ve onurlu bir yaşamı olacaktır ama ikisine birden sahip olamayacaktır. Gerçek bir kahraman olarak Herakles zorlu ve onurlu yaşamı seçer.
Sayfa 186 - Say yayınları, Herakles.Kitabı okudu
Erdem de hiç kuşkusuz, en güzel kokuyu yakıldığı ya da ezildiği zaman veren değerli tütsülere benzer; gerçekte mutluluk çok çok kötülüğü, mutsuzluk da erdemi doğurur.
...dünyada olanlar benim dışımdadır ve benim gücüm dahilinde olan sadece dünyayı algılayışıma ve tepkilerime dair seçimlerimdir. Ve erdem, yani doğayla uygun yaşam, bu seçimlerdedir.
Sayfa 21Kitabı okudu
"Kendisini mutlu sanan veya öyle inanan insanların aslında ne kadar aldandıklarını, dünyanın bir rahatlık ve mutluluk yurdu olmadığını, ölümden sonraki mutluluğu elde etmenin ise en büyük erdem olduğunu düşündü."
Sayfa 295 - Kapı Yayınları
