Hume diye biri
Akıl, tutkuların kölesidir; bu böyledir, böyle de kalacaktır. Aklın, tutkulara hizmet etmekten ve onların esiri olmaktan başka bir rolü asla olmayacaktır.
Sayfa 188 - Yky
17)*David Hume ”Hayali Saatçi”
Issız bir adada düşe kalka ilerleyip bir açıklığa geldiğinizi hayal edin. Bir sarayın yıkık duvarlarından, merdivenlerinden, yollarından ve avlularının arasından geçiyorsunuz. Tüm bu gördüklerinizin oraya öylece gelmediklerini biliyorsunuz. Biri bunları tasarlamış olmalı, bir tür mimar. Yolda yürürken bir saat bulursanız, onu bir saatçinin
Sayfa 151Kitabı okudu
Hume 1766'da elli beş yaşındaydı, yani Rousseau'dan bir yaş büyüktü; yapılı, esprili ve rahat bir insandı, ayrıca İskoç Aydınlanması'nın en önde gelen isimlerinden biriydi ve Britanyalı olmakla birlikte kesinlikle İngiliz değildi. Boswell aksanından kurtulmak için diksiyon dersleri alırken, Hume'un aksanı öyle ağır kaldı ki aksanını "düzelmesi ve iflah olması imkansız," diye tanımladı. (Fransızca aksanının da çok kötü olduğu söylenirdi.) Hume günümüzde dünyanın en büyük filozoflarından biri olarak anılsa da, kendi yaşadığı dönemde daha çok bir deneme yazarı ve tarihçi olarak tanınıyordu; İngiltere Tarihi (History of England) adlı yapıtının Fransızca tercümesi, Rousseau'nun okuduğu tek eseriydi. Rousseau, buna ve Keith'in sıcak övgülerine dayanarak, Môtiers'den ona iltifatlarla dolu bir mektup göndermişti: "Eğer iyilik dolu yüreğiniz sizi insanlara yaklaştırmasaydı, geniş bakış açınız, şaşırtıcı tarafsızlığınız ve dehanız sizi insandan çok daha üstün bir varlık kılardı."
Batı neşriyatında "barut feodal istihkâmatı ve maliklerinin fikriyatını berhava etti" ifadesi sıklıkla tekrarlanmış ve bu tasavvur Hume ve Adam Smith gibi otoritelerce de paylaşılmıştı. Macaulay, barutun keşfinin matbaanın icadı ile birlikte Ortaçağ'ın en muazzam olaylarından biri olduğunu belirtmişti. Johan Huizinga daha da ileri giderek "insan ruhunun yeniden doğuşu ateşli silahların icadı zamanında olmuştur" diye yazmaktaydı.
Sayfa 116 - Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
Ölüler dirilir, insanlar suyun üzerinde yürür, ölümcül hastalıklardan kurtulur; heykeller konuşur ya da ağlar, liste böyle uzayıp gider. Peki, sırf diğer insanlar bunu kabul ediyor diye biz de mucizelerin gerçekleştiğine inanmalı mıyız? Hume, inanmanız gerekmediğini söyler, bu konuya derin bir şüpheyle yaklaşırdı. Eğer biri, size, bir adamın mucizevi bir şekilde ölümcül bir hastalıktan kurtulduğunu söylerse, bu ne anlama gelir? Hume'a göre bir şeyin mucize sayılabilmesi için, bir doğa yasasına karşı gelmesi gerekirdi. Bir doğa yasası, "kimse öldükten sonra dirilmez," "heykeller asla konuşmaz" ya da "kimse su üzerinde yürüyemez" gibi bir şeydir. Bu yasaların geçerli olduğuna dair bol miktarda kanıt vardır. Ama bir insan mucizeye tanık olmuşsa, neden ona inanmamalıyız? Bir arkadaşınız koşarak odaya girseydi ve az önce suda yürüyen birini görmüş olduğunu söyleseydi, ona ne derdiniz?
Hume'a göre ne olduğuna dair her zaman daha mantıklı bir açıklama vardır. Eğer arkadaşınız size suda yürüyen birini gördüğünü söylüyorsa, sizi aldatıyor ya da yanılıyor olması gerçek bir mucizeye tanık olmuş olmasından daha büyük bir ihtimaldir.
Şüphesiz merhameti önemseyen, onun acıma hissinden farkını idrak edebilen, önemli bir erdem olarak gören batılı düşünürler de var ama en insancıl ve özgürlükçü Aydınlanma filozofları dahi, batı-dışında yaşayan insanları sözlerine dahil etmiyorlar. Mesela “Aydınlanma düşüncesinin gerçek kurucusu”, “modern düşüncenin ortak atası” diye anılan Locke, aynı zamanda köleciliği ve sömürgeciliği savunabiliyor. Aynı şekilde Aydınlanma’nın ve liberalizmin büyük ismi David Hume, adaletsizliği mazur görebileceği hallerden biri olarak “uygar Avrupalıların barbar yerliler üzerinde büyük üstünlüğü”nü sayabiliyor, yerlilere “yumuşaklık ve merhamet yeter adalet gerekmez” diyebiliyor. Amerikan demokrasisinin kahramanı Tocqueville, Hindistan’ın yerlilerine karşı hiç sevmediği halde İngilizlerin zafer kazanmasını isteyebiliyor.
Sayfa 129Kitabı okudu
