Beyaz Gemi

Eser, bir semboller şaheseridir. Bu nedenle evet, bir görünen tarafı ve anlatımı vardır ama bir de semboller üzerine kurulmuş bir iç anlatımı vardır. Bu yazım şekli Aytmatov’un dehasını ve ustalığını gösterir.

Nitekim diktatörlüklerde, baskıcı sistemlerde insanlar fikirlerini açıkça dile getiremedikleri için hep semboller kullanırlar. Bu bazen bir türkü olur bazen bir destan bazense bir tek kelime.

Buna göre bir kere romanın adı bile bir mesaj taşır. Nedir? Ak Keme/Beyaz Gemi. Beyaz, özgürlüğün rengidir. Beyaz Gemi’nin yazıldığı devlet ise her şeyin kızıl olduğu, bir totaliter sistemdedir. Ayrıca gemi ve göl kavramları ‘gidebilmeyi, sonsuzluğu’ çağrıştırır.

Çocuğun adı yoktur. Çocuk, çocuktur. Bu anlamda hepimiz birer çocuk olabiliriz. Baskıcı rejimlerin ezip geçtiği, bir sayıdan ibaret gördüğü insanlardır çocuk. Nitekim Aytmatov yıllar sonra bir konferansında kendisini büyük bir ilgiyle dinleyen bir gencin söz alarak, ‘Beyaz Gemi’deki çocuk benim’ dediğini anlatır ve ekler, ‘Evet oydu ve hatta sadece o değildi…’

Romanın kötü kişisi Oruzkul’dur. Bu isim Kırgız Türklerinde kullanılmaz. Manası Rus’un kuludur. Yani Rus’a kul olan… Aytmatov, totaliter bir rejimde açıkça yazamayacağı bir şeyi böyle ifade etmiştir. Ruslara kul olan tipler Orozkul gibilerdir. Sarhoş, rüşvetçi, kötü kalpli, milli ve manevi değerleri olmayan, kaypak kişiler. Hatta şu mesajı da verir. Orozkul’un çocuğu olmaz, yani soyu kesiktir. Yani, komünist sistemin de evladı olmayacak, tükenecek.

Mümin Dede ise Kırgız halkını temsil eder. İsimler tesadüf değildir. Mümin, inanan, inançlı demektir. Mümin Dede de, inançlı ve iyi bir insandır. Lakin güçsüzdür, değer görmez ve pasif iyidir. Bu nedenle Orozkul’un tahakkümünden kurtulamaz. Ancak torunuyla arasında bir kültür aktarımı vardır.

Isık Göl’ü gördüm ben. Öyle küçük bir göl değil; bilakis bizim Marmara Denizinin yarısı kadar bir göl. Karşı kıyısının görülmediği yerleri çok. Kırgızlar için bir deniz adeta. İşte oradaki baba motifi de beklenen bir kahramanı işaret ediyor. Umudun ona bağlandığı ama aslında var olup olmadığını bilinmediği bir kahraman.

En nihayetinde, ‘Onun iki masalı vardı. Biri kendisinindi ve başka kimse bilmezdi. Ötekini ise dedesi anlatmıştı ona. Sonra ikisi de yok olup gitti. Şimdi biz bunlardan söz edeceğiz.’ diye başlıyordu kitap.

Dediğim gibi bizzat Isık Göl'e gidip, romanın geçtiği yerleri gördüm. Gözlerim göldeki Beyaz Gemi'yi ve o isimsiz çocuğu aradı. Efsanelerle sarılmış, mükemmel bir dönem eleştirisi.

Yaşasın çocuk...

UYARI : İncelemelerimde spoiler yoktur .. Bu platformda okuduğunu anlamayan ve yazdıklarımı spoiler sanan bir takım "ÇOK AKILLI" insanlar vardır !!! Ben spoiler olduğunu düşünmüyorum ama sen olduğunu düşün ve ona göre oku ..

Cengiz Aytmatov ' un okuduğum "İÇİ SOBA KURUMU DIŞI İSE ÇİKİLETA İLE KAPLI bu ikinci kitabıyla bir kez daha ters köşeye yatmış bulunmaktayım .. Mayın tarlasında hiçbir mayını es geçmeksizin, belki bu sefer gümlemez diyerek tüm mayınlara basa basa bitirdim kitabı .. Esasen olacakları kitabın başında bana vermiş olmasına rağmen bile bile lades oldum desem sanırım yanılmış sayılmam .. Bu adamın kitaplarını okurken umutsuz bir umut etme hastalığına yakalanıyorum .. Toprak Ana ' da da aynısını yaşadım .. Size yokluk içindeki mutlulukları çay kaşığıyla verip sonrasında dozerlerle kepçelerle üstünüzden geçmek koşuluyla geri alıyor .. İşin tuhaf tarafı kitap sonunda herşeyi kaybetmiş olmanıza rağmen yine de bir buruk , bir pozitif hissiyat hasıl oluyor bünyeye .. Bu sanki hiç kazanamayacağınızı bildiğiniz ama kolunuzdan , bacağınızdan olma pahasına kazandığınız bir savaştan sonra hissedilen haklı gurur ya da buruk sevinç gibi .. Hal böyle olunca verdiği siyanür aromalı dersler de kolay kolay unutulmuyor .. Bundan 10 sene sonra dahi bu romanın kapağını bir yerde görsem ya da bir alıntıya rastlasam , kitabı bitirdiğim andaki kalakalmışlık hissi sanki o an okumuşum gibi hasıl olur tekrardan diye düşünüyorum .. Hem yazar hem bu kitapla ilgili anlatılacak esasen baya çok konu başlığı var .. Nerden başlasam diye düşünüyorum ama sanırım en iyisi kaleminden başlamak Aytmatov ' un ..

Bu adamdaki pastoral betimlemeleri sanırım bu yaşıma kadar bir de Gorki ' de gördüm .. Sıra sıra dağları , üzerleri karla kaplı çam ağaçlarını üşüyen insanlar olarak adlandırmak , onlara bu yolla can vermek kimin aklına gelir .. İşin garibi , bunu da hikayedeki yedi sekiz yaşındaki bir çocuğa , sekiz kişilik bir köyde annesi babası tarafından terk edilen ,hayatındaki tek dostu dedesi olan inanılmaz yalnız bir çocuğa yaptırıyor ..Bu öyle bir çocuk ki hayatındaki yegane arkadaşları kayalar , otlar , bir dürbün ve kendisine okula gideceği için yeni alınan bir çanta .. Şunu iddaa ediyorum ki , bu adam eğer yere düşen bir cips tanesi yüzünden aralarında kan davası baş gösteren biri kolombiyalı diğeri kayserili 2 karınca kolonisinin hikayesini de yazmış olsaydı , orda da beni etkilemeyi başarırdı .. Muazzam bir stili var .. Bu , biraz da (okuduğum diğer kitabından da yola çıkarak) SSCB ' nin o dönemki baskıcı politikalarına bağlı.. Misal Orozkul karakteri o dönem Rusya'sının kalbine kilitlenmiş bir güdümlü füze.. Zaten rus uşağı, rus kolu gibi bir anlamı var .. Dede ise mümin takma adıyla yine ezilen müslüman kesimi temsilen ringe çıkıyor .. Benim kitabı okurken "GAVUR NENE" olarak adlandırdığım karısı ise dönem Türkleri arasındaki birlik ve beraberlikten yoksunluğun beden bulmuş hali .. Tüm bunları da kitabın merkezine oturttuğu bir masal üzerinden , anlatılan bir başka masala çevirmiş Aytmatov ..Alkışlamamak elde değil .. Aslında sabahlara kadar yazarım bu kitapla ilgili düşüncelerimi ama yüzünüze gözünüze spoiler karası da sürmek istemiyorum .. Bir kısa ek daha yapayım ve sizi kendi halinize bırakayım .. Bu kitap yayınlandıktan sonra kitaptaki kahramanımızın sonu ile ilgili baya bir eleştiri almış Aytmatov.. Bana sorarsanız , kendi kanımca TAM DA OLMASI GEREKTİĞİ GİBİ BİTİYOR KİTAP .. BURAYA DİKKAT !!! İlk kez Aytmatov okuyacaklar için Kemalettin Tuğcu aroması verecektir kitabın sonu .. Lakin kazın ayağı , Aytmatov ' un kişiliği , görüşleri ve yazdıkları göz önüne alındığında hiçte öyle değil !!! Bazen öyle zamanlar gelir , öyle koşullar hasıl olur ki zalimin zulmüne karşı ÖLÜM sizi MUZAFFER kılar .. Şimdi bu kadar yazdık ...Bunu da eklemeden geçemeyeceğim ..

SORU : Bu kitabı okumasam bi tarafım şişer mi ?
CEVAP : EVET ŞİŞER CANIM KARDEŞİM !!

OLMAZSA OLMAZIMIZ : Kim bilir belki Isık Göl'ünde yüzerken görürüz O'nu ..

https://www.youtube.com/watch?v=Wtm-eZZKdFE

YOK KORKUNÇLU MÜZİK DEĞİL ...

Öncelikle bir itiraf ile başlayalım:

Bu kitap, kitaplığımda 9.sınıftan beri bekliyor. Edebiyat hocalarımız yazılının bir bölümünü Beyaz Gemi'den soracaklarını söyleyince bizde okuyalım dedik.

Yazılı gününe kadar herkes okumuş, çıkabilecek soruları bile ayarlamış. Şahsen o zamanlar okumamıştım, yazılıya 5 dakika kala internetten özetini açıp baktım. Yazılıda da sorulan soru: Kitabın sonu nasıl olmalıydı ? Yazılı bitiminde herkes hocanın etrafında toplanmış, yazılı ilgili soru sormaktan ziyade kitapla ilgili görüşlerini beyan ediyordu. Hemen araya girdim ''Hocam, ben sorduğunuz soruya Mümin Dede ile Orozkul'un evlenmesi yazdım, tam puan verir misiniz ? '' Allah'ım nereden söyledim! Önce hocam ters ters baktı, o ara yanındaki arkadaşlarım gülüyordu. Sanırım dediğimi anlamadılar sanıp sınıfa gittim.

Aradan uzun zaman geçti okumadım, biraz daha geçti okumadım, tatile giderken yolda okurum diye yanıma aldım, okumadım. En sonunda sitede Okuma Delisi / Emir'nin düzenlemiş olduğu Cengiz Aytmatov etkinliğini gördüm ve hiç bekletmeden katıldım. Sonuçta etkinliğe katılıp da gerekli kitapları okumazsam vicdan azabı çekerim Neyse, sonunda kitabı okuyabildim. Mutluyum ve utanıyorum; 9.sınıfta utanmam gereken zaman utanmadım, ama şuan utanıyorum. ''Hocam, ben sorduğunuz soruya Mümin Dede ile Orozkul'un evlenmesi yazdım, tam puan alır mıyım ?'' Bir insan kitabı okumadığını bu kadar mı belli eder ? Hayır, okumayı geçtim, karakterlere bile bakmadığım anlaşılıyor; Tamam tamam karakterleri de geçtim, cinsiyetlerine bile bakmamışım. Ne bileyim Orozkul ilk başta kız ismi gibi duruyordu bende son anda yazayım dedim, şansıma erkek çıktı...

''Beyin gerçekten önemli, kullanmayı unutursanız benim yaşadığım sorunları yaşayabilirsiniz ''
-Hakan Arık

Kitaba gelirsek:

Beğendim. Gerçekten beğendim. Yıllar önce okumadığım için bir yandan pişmanlık duyarken, bir yandan da şuan araştırıp kitabı daha iyi anladığım için mutluyum.

Mümin Dede'nin Orozkul'a sessiz kalması, her dediğini yapmak zorunda olması, karısının baskısı altında kalması, onca işin gücün arasında çoçuğu okula yetiştirmeye çalışıp, yetiştiremediği için bir de oradaki hocadan laf yemesi içimi burktu açıkcası... Yazar, okuyucuya duyguyu nereden ve nasıl bağlayacağını çok iyi biliyor.

Çocuğun ise hayal kurup, hayallerinin havada kalması benim için en vurucu nokta oldu. Kıyamam ya! Küçüklüğümü hatırlıyorum da; dedemle pazara gidip, bana sadece(!) 4-5 oyuncak alması beni mutlu etmiyordu. Her istediğinizi yapan, krallar krallı bir dedeniz var ise şımarık bir çocukluk geçirmeniz muhtemeldir. Şimdi, dönüp kitaptaki çocuğa bir bakıyorum; Kapının önündeki çayda yüzmek, Beyaz Gemi'ye ulaşmak, okula gidip gelebilmek ve dedesiyle mutlu bir hayat yaşayabilmekten başka bir isteği yok! Dediğim gibi çocukluğumda şımarık bir insan olduğumdan, bunları ''İstek'' kategorisine bile almıyordum; ama kitapta bunları okuyunca nedense kendi küçüklüğümden soğudum...

Bir kitap siz okuduğunuzda, küçüklüğünüzde olup bitmiş olaylar için bile vicdan muhasebesi yapmanıza sebebiyet verebiliyorsa, bence güzeldir. Ve okunmalıdır!

Saygı ve Selametle


Dipnot:Okuma Delisi / Emir, yüzyıllar sonra kitabı okumama vesile olduğun için teşekkür ederim, cansın :D

Bir çocukla tanıştım ben bu kitapta. Yalnız, yapayalnız, anlaşılmayı bekleyen... Anne ve babası tarafından terkedilmiş, dedesi ve ninesiyle yaşayan bir çocuk. Ufacık şeylerle mutlu olan, dedesinin aldığı çantayla havalara uçan... Birçoğumuz için değerli görülmeyen şeyler değerli bu çocuk için. Kayalarla, çiçeklerle, çantasıyla konuşmayı çok sever. Haa bir de en büyük zevki dürbünüyle Beyaz Gemi'yi izlemek... En büyük hayali de bir gün balık olmak ve Beyaz Gemi'ye, "Selam Beyaz Gemi! Ben geldim." diyebilmektir.

Sadece dedesi tarafından sevgi görür çocuk. Dedesinin anlattığı Boynuzlu Maral Ana masalına bütün kalbiyle inanır ve bir gün Maral (Geyik) Ana'nın gelmesini bekler.

Ey çocuk! Hayran kaldım senin küçücük yüreğindeki vicdanına! Şiddet gören, "kısır karı" diye anılan teyzen şiddeti kabul etmişken, senin teyzene olan merhametine hayran kaldım. Ne çok öğrenecek şey var senden. Bıkmadan umut ettin, sıkılmadan istedin hayallerine kavuşmayı. İmkansız mıydı? Gelir miydi Maral Ana, balık olup gidebilir miydin Beyaz Gemi'ye?

Ah çocuk!
Yüreğimde öyle bir yerin var ki... Kıskandım vazgeçmeden isteyişini. Ama sana bir yer ayırdım kalbimde ve sen balık oldun orada. Bir de istediğin gibi, " Selam Beyaz Gemi! Ben geldim." dedin.

İyi niyetlerinden, sevgi dolu yüreğinden öperim ÇOCUK...

Cengiz Aytmatov'un en çok okunan eserlerinden biridir. Orjinal adı Ak Keme olan bu eser baskıcı rejim altındaki bir grup insanın dünyasını bir çocuk gözüyle anlatmaya çalışmıştır.

Keyifli okumalar diler, böyle güzel bir mecrayı bizlere sunduğu için 1K ekibine teşekkür ederim.

Kitaptaki konuyu özet olarak anlatmak gerekirse annesi ve babası tarafından terk edilen, dedesinin büyüttüğü küçük bir çocuğun hayatı anlatılmakta. Yedi yaşındaki bu çocuğun tüm hayalleri ve hayal kırıklıkları benim içimde çok büyük hisler uyandırdı.
Bu hayalperest çocuğumuz dışında iyi kalpli Mümin dedenin torununa anlattığı Boynuzlu Maral Ana Efsanesi ve çocuk sahibi olamayan kötü kalpli orozkul'un yaptıkları da anlatılmaktadır. Oldukça akıcı olan bu kitabı herkesin okumasını tavsiye ederim. Ben okurken çok büyük bir keyif aldım.
:)))

Bazen yakın çevremde, beni tanıyan insanların "Yine mi Aytmatov?" dediğini duyar gibi oluyorum. Demeyiniz efendim. Elbette ki yine Aytmatov. Daha Isık Göl'ün her bir karışını adım gibi ezberleyecek, uçsuz bucaksız bozkırlarda ve de Tanrı Dağları'nda türküler söyleyeceğim.

"Onun iki masalı vardı. Biri kendisinindi ve başka kimse bilmezdi. Ötekini ise dedesi anlatmıştı ona. Sonra ikisi de yok olup gitti."

Daha ilk cümle ile bu masalın bizi, karlı dağların ıssız bir yamacında yapayalnız ve de çaresiz bırakacağını; hatta rüzgarda sallanıp duran kuru bir yaprağa dönüştüreceğini anlıyoruz. Öyle de oluyor ve biz o daldan düşüyoruz. Yine yalnızız, fakat bu kez boşluktayız...

Yüreği büyümemeli insanın. Hep çocuk kalmalı. Şimdi sana sesleniyorum, ah güzel çocuk... Sen bir balık olup Isık Göl'ün soğuk sularında savrulup giderken ben bu dünyada fakat en çok da kendi içimde savruluyorum. Ve ellerimi o soğuk suya daldırıp seni tutamıyorum. Yine de bir tesellim var; ruhun usulca göğe yükselirken onu tutup yakaladım ben. Şimdi yüreğimin en mavi köşesinde yüzüyorsun. Artık ikimiz de hiç büyümeyeceğiz. Boynuzlu Maral Ana'nın gelip bizi bambaşka bir diyara götürmesini bekleyecek ve ona hiç ama hiç ihanet etmeyeceğiz.

"Sana, senin sözlerini tekrarlayarak veda ediyorum: Merhaba Beyaz Gemi, ben geldim!"

BEYAZ GEMİ - CENGİZ AYTMATOV


*Çocuklar ile sanatçılar birbirine benzer, her ikisi de gerçeklikten soyut olana, imgeye kaçarlar. Gerçek, o kadar sıkıcı ve bunaltıcıdır ki hayali arkadaşlıklar ve senaryolar bile oluştururlar kendilerine. Oğuz'un Olric'i mesela.. Kitabımızın o masum çocuğu da öyle işte. Etrafında var olan beş kişilik bir evren, üç beş tane taş ve okul çantası. Maddeye mana yüklemeyi de en çok çocuklar becerir. Bir çantayı, bir taşı kendine dost belliyor bu çocuk işte. Her nerede olursan ol,  yıllardan beri gelen o kutlu ve kutsanmış savaş hep devam etmek de iyi ve kötünün sonsuz çatışması. Çocuğumuzun önüne iyilik de çıkıyor kötülük de. Dedesi, onun iyilik emsali, Oruzkul ise kötülük emsali oluyor. Dedesi ona  geçmişlerinden beri süregelen kendi halk hikâyelerini anlatıyor da çocuk hayali dünyada büyüdükçe büyütüyor yerini. Sonra bir orman-köy de hayatın yine aynı kuralları geçerli olduğunu anlıyor. Para kimdeyse testi onda, para kimdeyse tamah ona. Dedesi, ninesi bu paraya sahip olan adama boyun eğiyorlar. Annesi babası da bırakıp gitmiş bizim masum çocuğumuzu. Başlıyor sormaya, neden bu adamın bu kadar kötülüğüne boyun eğmek zorundasınız ki? Bu soruyu, sormayan yığınlardanız de mi bizde. Kapitalist düzen ilk önce sorularını öldürür insanın. Paran yoksa, sorun ve sorunun yoktur. Bir gün dedesi ona çok kutlu ve varoluşlarının sebebi olan destanlarını anlatır. Bir geyik tarafından varolduklarını ve o geyiğin onları, kendi atalarını sonsuza kadar koruyacağını anlatır. Bizim bu çocuğumuz bu hikâyeden sonra, bütün inancını o geyiğe ve o hikâyeye bağlar. Bir de ötelerden gelen, ona "başka" kelimesinin anlamını öğreten BEYAZ GEMİ. Beyaz Gemi onu başka yerlere, başka dünyalara ve belki de babasına götürecektir. Gider bir kıyıya, yaslanır çimenlere bekler gemiyi. Bir çocuk vardır, çocuğun dostu iyiliktir, bir dünya vardır, dünyanın dostu paradır ve kötülüktür. Yıllar geçer o kutsanmış geyikler, et olur da sofraya düşer. İnsan, inancını da yiyecek kadar aç ve sefildir ama insan o çocuktur da. Hayat bu ikisinin arasında git gel yapan bir tınıdır. Umarım, etten ottan çok kalbinin ekmeğini yiyen insanlar ve o çocuklar  kazanır bu savaşı.

"Durup dururken nerden çıktı bu inceleme bir yıl olmuş kitabı okuyalı" dediğinizi duyar gibiyim. Evet bir yıl oldu da bendeki etkisi hala sürüyor. Her şey tamam da kayalara isim vermek nedir? Bir dağ başında kendi kendine bir dünya oluşturup kimseyi almamak içeri. Adsız bir kahraman üzerinden halkın baskı karşısındaki dünyası. Orozkul Rus baskısının görünen yüzüdür. Efsanelerle inceden ama doğrudan dokunuşlarla eleştiriyor Aytmatov o dönemin eğriliklerini. Kitabin nce olması sizi aldatmasin sekiz kişinin yaşadığı küçük bir mezrada çoğumuzun belki de asla göremeyeceğini farkli bir bakış açısıyla ve Aytmatov'a has tasvirler ve kurguyla anlatıyor. Bir çok insanın metropollerde göremeyeceğini 8 kişide görüyor bize de gosteriyor Aytmatov.
Yedi yaşında ki adsız çocuğun etrafındaki canlı cansız her şeyle kurduğu olağanüstü bir bag ve içinde yanan ona daha iyi bir ömür vereceğine inandığı babasını beklemesi. Dedesinden dinlediği masalları gerçek kabul edisiyle beklediği beyaz gemi. Uzak yerleri yakın etmek istiyorsanız okuyun.

Ben bu kitabı niçin bu kadar geç okudum, böyle güzel bir kitaptan nasıl bu kadar geç haberim oldu diye düşünmekten inceleme yazmaya başlamakta zorlanıyorum. Son sayfayı az önce çevirdim ve hala etkisindeyim. Cengiz Aytmatov ile bu bir tanışmaydı ancak sohbetlerimizin devamı gelecek belli ki. Sınırlı sayıda yazarla tanışma isteği uyanır içimde ve ben bu adamı sahiden görmek isterdim.

Kitaba 10/10 veriyorum ve bu kitabı okuyup da beğenmeyecek insan olabileceğini de sanmıyorum. Bu kadar beklentiyi yükselttikten sonra kitap ile ilgili birkaç bir şey yazayım. Kitap bir çocuğun gözünden kaleme alınmış, çocuğun hayal dünyası öyle güzel anlatılmış ki ben okurken çocukluğuma döndüm. Hani böyle büyük büyük hayaller kurardık; çok başarılı olmak, herkese yardımcı olmak, kahraman olmak, kötülere derslerini vermek falan gibi. O günlerimi hatırladım işte. Canım çocuk, okurken çok kere başını okşadım senin. Tabii çocuğun iç dünyası dışında olanlar, çevresindeki yaşananlar özellikle dedesinin hali beni çok etkiledi. Fazla detay vermek istemiyorum ama dedenin durumuna hem üzüldüm hem hala öyle insanların olmasını istedim. Kelli felli/kerli ferli olmak ne kazandırıyor ki insana, insan önce insan olmalı çünkü.

Kitaptaki karakter sayısı oldukça az ama her karakter hakkını fazlasıyla vermiş. Sembolik bir kitap olduğunu düşünüyorum iyiliği ifade eden, kötülüğü ifade eden, masumluğu ifade eden, çaresizliği ifade eden ve elbette kutsallığı ifade eden karakter/semboller çok iyiydi. Doğayla iç içe olan bir kitap olduğundan okurken içim açıldı. Ormanın ortasında 3-5 haneli bir yer bile olsa insan orada olmak istiyor. Bir de okurken kitap bir film gibi gözümde canlandı çünkü betimlemeler bambaşkaydı. Boynuzlu maral anayı bile gördüm sanki, öyle güzel bir anlatım. İçerisindeki efsanevi olaylar, kısa masallar çok çok iyiydi. Nasıl bugüne kadar okumadım bilmiyorum.

Kitabın sonunu okurken elimde kahve vardı ve öyle bir son ki ben o kahveyi içemedim arkadaşlar. Burada çok spoiler vermek vardı ama şimdi bu kadar okuyun dedikten sonra bunu yapmak hiç yakışık almaz.

Bence hiç gecikmeden bu kitabı okuyun. Bense şimdi bu kitabı en güzel rafıma yerleştirmeye gidiyorum, zihnimin en güzel yerine kazıdığım gibi..

Isık-Göl’ün çevresinde yaşayan annesinin ve babasının terk ettiği bir çocuğun hayatı ; ona bakan yaşlı, ezilmiş,pısmış bir dede olan Mümin, dedenin ölen karısından sonra evlendiği dırdırcı bir nine, teyzesi Bekey ve onun acımasız kocası Orozkul , beyaz gemi,çeşitli isimlerle adlandırılan kayalar, tembel bir köpek , beklenen ancak hiç gelmeyen bir bebek, bol şiddet, bol gözyaşı ve Marallar…

Bir destanın üzerine oturtulmuş bu hikayede destanların, halk hikayelerinin, masalların niçin yazılmış olduğunu bir kez daha gözler önüne seriyor Aytmatov. Destanda soyları kılıçtan geçirilen Kırgızların son üyesi olan iki çocuğun, bir dişi Maral tarafından korunmasından ve Maral soyundan gelen insanların yeni bir soyu ,”buğu” soyunu temsil etmesinden bahsediliyor. Tabii ki destanın sonu insanoğlunun Maralları avlaması , onların boynuzlarını bir gösteriş malzemesi , etlerini de sofralarına ziyafet ürünü olarak koymasıyla son buluyor.

O koca destanlar niçin yazıldılar? Tarih öncesinden beri insanlar hep doğayı yok etmeye programlı bir canavar gibi doğayı , içinde barınan canlıları katletti ve doğayı kendilerinden korumak için destanlar yarattılar.
Kendi türü içinde çakışan iki taraf iyiler ve kötüler… Doğa için karışık mizaçlı insanlar yoktur. İyiler ve kötüler vardır. İnsanoğlu kendi türünden , doğayı korumak için bu destanları yaratma gereği duyuyor , ne kadar acı…
Dede Korkut Hikayelerini hatırlarsınız, bir Tepe Göz öyküsü vardır içinde. Orada bir perinin rızası olmadan onunla suda birlikte olan bir çoban suyu kirletir ve bu ilişkiden bir Tepe Göz doğar. Doğanın intikamıdır Tepe Göz. Destanda verilen mesaj suyu, "DOĞAYI KİRLETME"dir. Bazı insanlar hayvanların başına geleni öylesine kaldıramadı ki onlara Tanrı unvanını bile verdi kendi türünden korumak için.

Büyük balık , küçük balığı yedi , yuttu ama insan öyle mi ? O kendi türünü bile yedi , yuttu. Öyle bir türdür ki bu insanoğlu asla doymaz. Her zaman daha fazlasını ister. Dünyadaki her şeyin kendisi için yaratıldığını düşünecek kadar da bencildir. Kitapta çok güzel bir söz geçiyor : “Eğer yıldızlar insan olsa, gökyüzü onlara dar gelir, sığmazlardı. Eğer balıklar insan olsa, nehirler ve denizler onlara yetmezdi.”

Kitabın bize gösterdiği birçok şeyin yanında bana göre dikkate değer mesajlardan birisi: “Ağaç yaşken eğilir” mesajıdır. Bir çocuğa küçük yaştan itibaren doğa sevgisini, canlılara saygı duyulmasını öğretmek , sevgi dolu bir insan yaratmaktır. Çocuklar büyüklerden çok daha fazla bağlıdırlar değerlerine , sevdiklerine. İnsanı , insan yapan eğitimdir ve bu eğitim çocuk yaşta verilmelidir.

Kitap o kadar çok mesajı içerisinde barındırıyor ki , hangi birinden bahsedeyim bilemedim. Edebiyatı insanın vicdanına seslenme aracı olarak kullanan Cengiz Aytmatov’a teşekkür ederim. Bu tarz kitaplar daha çok okutulmalı. Özellikle ebeveynlerin ve çocukların eğitiminde kullanılacak bolca ögeyi içerisinde barındırıyor. Caniliği ve bencilliği bu tarz kitapları okuyarak, bu destanları bilerek yenebiliriz , edebiyatın bu gücüne inanıyorum. Ancak ne yazık ki ülkemizde kitap okuma oranı oldukça düşük , insanların ; evlerine , çocuklarına , yaşamaya, okumaya ayıracak zamanları yok. Onlar yalnızca denizdeki büyük balık olmaya çalışmakla ya da nasıl büyüklüğünü koruyacaklarına kafa yormakla zaman geçiriyorlar. Kimi küçük balık da yem olmamaya çalışırken her türlü caniliğin maşası olabiliyor. Bu koca okyanusta hepimize başarılar diliyor, büyük balığın kölesi olmayan balıklar olarak yaşamanızı ve okumanın gücüne inanmanızı temenni ediyorum.

Eskilere götürdü , kimi zaman köy hayatı , kimi zaman acı çeken insanların hayatı kimi zaman da " Zeze" karakteri gibi sevimli bir çocuğun güzel hayal dünyası. Yalnız bence kitabın başlığı beyaz gemi olmamalıydı. Bence bulunabilecek en son başlık bir Beyaz Gemi olurdu. Yabancı kelimeler de vardı yazar onları açıklamayı başarmış. Olay örgüsü karmaşık değildi ama neden bu kadar ağır duygu yüklü olduğunu anlayamadım. Anlamaktan ziyade üzülmekle geçti kitap bademciğim şişti yeminle. Yeni başlayanlar için önerilen kitap olarak sunamayacağım ne yazık ki. Bazı yerlerde sıkılmalar olabilir. Çok başarılı bulmadım kitabı. Denemek isteyen olursa buyursun. Keyifli okumalar ve Hayırlı ramazanlar dilerim