Çıplak Deniz Çıplak Ada (Bir Ada Hikayesi 4)

O bir Yaşar Kemal o bir romancı o bir üstad. O karakter yaratır. (mecazi anlamda kullandım. Yine dini gerekçelerden dem vurup şikayet etmeyesiniz valla fena olur.) O bu sefer karakter yaratmıyor. Bir dünya yaratıyor. Küçük bir ada. Kendi içimizden kendi insanlarımızın yaşadığı bir ada. Ve bu adayı yaratmak oluşturmak 14 yılını alıyor. Ee kaliteli eserler kolay yazılmıyor.

Anadolu’nun 1915’ten 1925’e kadar geçen on yıl içerisinde, Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı’ndan nasıl etkilendiğini ve bu acı savaşın yaşattıklarıyla nasıl başa çıkmaya çalıştığını anlatmaktadır.

Kahramanlarımız yokluk acı ve sefalet içinde yeni bir hayata alışmaya başlamıştır. Ve gerçek hayatta yaşamamış olan bu kahramanlarla Poyraz Musayla, Lena Anayla, Adalı Vasiliyle, kedisi Abbas, Melek Hatun ve Kadri Kaptan’la bir bütün olur onlarla güler onlarla ağlar, genç kızlarla kilim dokuyup erkeklerle kahvede sohbet edersiniz. Doğa daha bir canlıdır gözünüzde, pınarın şırıltısı kulağınızda çınlayıp, limon çiçeklerinin kokusu burnunuzu yakar.

İşte Yaşar Kemal bu derece gerçekçi yazar, bu derece zihninizde yaşatır olayları ve bu derece kelimelerle resim çizer.

Kitabı bana hediye eden Mehmet Zana Başkan a ithafen

Bir ada hikâyesi serisinin son kitabı ile yaklaşık 8 aydır bulunduğum karınca adasına veda etmenin üzüntüsü içerisindeyim. Size adayı ve içindeki insanları anlatacağım. Seriyi okumamış olanlar için uyarı:
~~ inceleme de spoiler mevcuttur~~

Seriyi bilmeyen arkadaşlar için kitapları sırasıyla yazıyorum.
1- Fırat Suyu Kan Akıyor Baksana
2- Karıncanın Su İçtiği
3- Tanyeri Horozları
4- Çıplak Deniz Çıplak Ada
Adaya gider gitmez insanların evlerinden, yurtlarından zorla gönderilmesine şahit oldum.
Bütün yaşanmışlıklarını küçük bir bavula sığdırıp, geride doldurulamaz bir boşluk bırakıp gidiyorlar.
Yıllardır yaşadığın topraklarda gün geliyor bir yabancı olup başka yerlere gönderiliyorsun. Gittiğin yerde de öteki olmaktan başka seçeneğin yok. Ne büyük acı.

Peki kimdir bu öteki dediğimiz?
Bizden farklı bir inanca, farklı bir kültüre sahip olduğu için mi öteki oldu?
Ah yazık o insanlara, yazık ki bunca yıl birlikte yaşadığı insanların gidişine hiç ses çıkarmadı. Aksine eşyalarına iki kuruşa sahip olmak için yapmadıkları şey kalmadı.
Bir savaşın geride bıraktıkları bundan daha acı olamaz.

Kafkasya Cephesi'ndeki savaştan kurtulan ve buraya yerleşmek için gelen Poyraz Musa ile tanıştık önce. Kendisini anlatmaya çekindi, gerçek adını gizledi. Öldürülmekten korktuğu için bu adaya yerleşmek istediğini ve adının Abbas olduğunu çok sonraları öğrendim. Açıkçası bana anlatmadığı için ona biraz kırıldım.
Savaşın geride nasıl yıkıntılar bıraktığını anlattı. İnsanların mübadele ile burdan gönderildiğini, soğuk hava şartları yüzünden binlerce askerin donarak öldüğünü, yaşanan onca katliamı ve daha binlercesi... Kalbim bu kadar acıya daha fazla dayanamadı ve kalkıp kaldığım yere gittim.

Sabah adaya yeni birinin daha geldiğini Poyraz'ın sesinden anlamıştım. Gelen Lena anaydı.
Lena ana mübadele ile gönderilmek istenen insanlardan biriydi. O ne olursa olsun yaşadığı yeri terk etmeyip bir şekilde geri geldi. Gelir gelmez de adayı bir sevinç bir neşe sardı. Yaptığı tarhana çorbasının kokusu tüm adaya yayıldı.
Lena ana gibi aynı hayatların yoğurduğu bir başka insan daha vardı Vasili. O, hükümete ve yasalara rağmen bulunduğu adayı terk etmedi. Önceleri adaya yerleştiği için Poyraz Musa'yı öldürmek isteyen ama içinde bir yerlerde sonsuz insan sevgisinin baskın çıkması sonucu Poyraz Musa ile dost oldular.

Adayı dolaşmaya başlıyorum. Denizin sesi yüreğime öyle bir huzur veriyor ki burda takılıp kalıyorum. Kuşların tepemde ütüşleri, her yerde açan rengarenk çiçekler, güneşin bana gülümsemesi...

Önceleri boş olan ada her geçen gün yeni insanlarla dolmaya başladı. Bunlara ayak uydurmam çok zor olmadı çünkü hepsi de yüreğinde güzellik taşıyan insanlardı. Her birinin ayrı ayrı hikâyesi vardı, acı ve sürgünlerle ürülü. Kimisi açlıktan son anda kurtulmuş, kimisi sevdiği ile gelip buraya sığınmış, kimisi de savaştan kaçıp gelmiş. En sevdiğim kişi dengbêj Uso idi. Onun söylediği hikâyeler beni alıp çocukluğuma götürürdü.
Her gece dinlediğim dengbejlerin o büyülü dünyasına yeniden girmiş gibi hissederdim.

Adaya gelen insan sayısı artınca haliyle ihtiyaçlar ve istekler de artıyordu. Muazzam bir iş bölümü vardı. Her yeni gelen bildiği işi tutuyordu. Kimse yaptığı işten şikayet etmiyordu.
Adada sevmediğim tek kişi kavzade Remzi idi. Herkesin hayatına müdahale ediyordu. Onunla bir türlü anlaşamadık.

Zehra ile çok iyi anlaşıyorduk. Dost gibi olmuştuk Poyraz'ı ne kadar sevdiğinden bahsederdi. Onun öldürülmesinden çok korkuyordu. Babası Musa Kazım'ın kardeşi Nesibe'yi de alarak burdan götüreceğini, böyle olursa Poyraz Musa'yı bir daha göremeyeceğini söylüyordu.
Ama unuttuğu bir şey vardı ki Babası Kadri Kaptan'ın annesi Melek Hatun'a sevdalanmıştı ve adadan kolay kolay gitmeyecekti.


Geçen bunca zamanda Lena ananın beklediği iki oğlu geldi. Poyraz Musa'yı öldürmek isteyen şeyh öldü. Musa Kazım ve Melek Hatunun mutluluğuna şahit oldum. Onlarla birlikte Poyraz Musa ve Zehra; Nesibe ile Ali hüseyin de muradlarına erdiler. Farklı yerlerden gelip birbirlerine tutunan bu insanların mutluluğunu çok görmemek gerekir. Üzüldüğüm anlarda oldu tabi ki en çok da balıkçıların reisi Hıristo'nun Yunanistan'a gönderilmesine çok ağladım. Karşı çıkamadığım için kendine günlerce kızdım.

Yaşar Kemal hayal ettiği bir dünyayı bu küçük adadaki insanlar üzerinden göstermeye çalışmış.
Kurduğu cümleler, betimlemeleri sizi alıp o adadan biri yapıyor tıpkı benim gibi.
Bak bu anlatılan hepimizin hikâyesi sen yeter ki onları anlamaya çalış diyor.

Adada kaldığım süre boyunca o kadar çok güzellik gördüm ki. Kendi yaşantıma döndüğüm bu günlerde Ordaki insanların güzelliğini arıyorum. Denizin maviliğini, doğanın güzelliğini, bir de Lena ananın tarhana çorbasını.

Bu arada tanışmadık.
Kim miyim ben?
Yaşanan bunca acıya ses çıkartmak için birkaç satırla anlaşılmak istenen biriyim. Savaşlar olmasın, bir insana sadece insan olduğu için değer verelim diyen; kimlikleri farklı, dinleri, dilleri farklı diye insanları belli kalıplara sokmak istemeyen ve bunu her seferinde dile getiren biriyim. Çünkü Yaşar Kemal okumak bunu gerektirir.

Güzellikle kalmanız dileğiyle:)

Bir ada hikayesi serisinin son kitabı olan çıplak deniz çıplak ada diğer üç kitabın tadını vermese de adada yaşananlar açısından merakla okudum. Lena ananın, Melek Hatunun, Musa Kazım’ın, Poyraz Musa’nın hikayeleri güzel bir şekilde sonlandı. Ada son iki kitapta ıssızlıktan kurtuluyor. Adadaki nüfus arttıkça zaman zaman problemler de yaşanıyor. Okul, hastane, küçük dükkanlar derken ada iyice canlanıyor.
Karakterlerin hiçbiri sönük değil. Hepsinin bir hikayesi var mutlaka. Her biri adaya farklı bir güzellik katıyor.
Bir Ada Hikayesi serisinin temelinde mübadeleyle yaşanan sıkıntılar var. Savaşın yaşattığı sıkıntıların yanına bir de mübadele eklenince o dönemde yaşayan insanlar Yaşar Kemal’in de dediği gibi aklını yitirecek hale geliyor. Okurken o acıları hissetmemek elde değil.
Yaşar Kemal öylesine güzel bir ada yaratmış ki… İçinde farklı dillerin, dinlerin, mezheplerin olduğu ve bunların sorun değil de güzellik olarak görüldüğü, tüm dünyayı, tüm insanlığı olması gerektiği gibi resmettiği huzurlu bir ada… Okuyan herkesin orada yaşamak istemesi bunu yeterince açıklıyor bence.
Bitmesini istemediğim bir seriydi. Adaya, insanlara, denize ve Yaşar Kemal’in kullandığı o güzel dile ve üsluba hayran kaldım bir kez daha.
“Savaşı icat eden görmesin cennet”

Dört kitaplık serini sonuncusu da bitti.
Yorum yapmayacağım. Üç kitap hakkında söylediklerimi yinelemem gerekecek. Sadece bu nedenle yorum yapmadığımın bilinmesini isterim.
Büyük kalem, büyük usta Yaşar kemal... Edebiyat dünyamızın güneşi...Çağımız yazım dünyasının yıldızlarından birisi aynı zamanda. Övüncümüz...
Bu kitap ile ilgili iki husustan bahsedeceğim.
1.cisi : Daha önce de değinmiştim. Yazar sıkça İda, ya da Kazdağı'ndan bahsediyor "Bin pınarlı" - "Bin bir çiçekli" olarak betimliyor bu dağı. Aynı zamanda diyor ki, aynı yerden hem tatlı su hem acı su çıkarmış. Bu hem tatlı hem acı değil, aynı gözeden sayılacak kadar yakın gözelerden hem soğuk hem sıcak su çıkar. Maalesef zamanında yol geçirmek için yapılan çalışmalarda bu gözler birbirine karışmış. Her ne kadar düzeltmek için çalışılmış olsa da eskisi gibi değil .İşte bu nokta Ayazma dır. Paris' Afrodit i güzel seçtiği yer.
Bu yer Çanakkale ili Bayramiç sırlarında kalır. Mutlaka görülmesi gereken yerlerdendir.
Benim anlatmak istediğim bunlar değil. O yörede güzel bir söz var burada onu dile getirmek istedim.
Bayramiç de görev yaparken, hafta pazarı alış verişinde pazara çıktım. Hem ev ihtiyaçlarını temin ediyorum hem de esnafla, pazarcılarla ama bilhassa köylü hanımlarla sohbet ediyorum. Bu hanımlardan bir o kadar düzgün kesilmiş, destelenmiş çıralar satıyordu. Bir desteyi elime aldım baktım, kokladım, nefis reçine kokuyordu (Y. Kemalin ifadesiyle sakız kokusu) Köylü teyze benim bunun ne olduğunu anlamadığım sandı. Takım elbiseli ve kravatlıyız ya Bana dedi ki, "Sen bilmez misin, Kaz dağlarının kazlar, Bayramiç'in kızları yakar adamı çıra gibi işte bu o çıra oğlancığım." Bu anıyı hiç unutmam. Yaşar Kemalde bu dağın güzelliğini insanının güzelliğini hep dile getirmiş bu seride...
2.cisi: Haddim olmayarak, ifade etmek isterim, cahil cesaretimin de mazur görülmesini dileyerek ifade etmeliyim ki.... Bin sayfanın üzerin de dört kitap halinde bir serinin finali son elli sayfada yıldırım hızıyla, neredeyse her bir paragrafta başka bir konuya atlayarak, anlaşılmasını zorlaştırarak, çabuk çabuk bitirilmesini yadırgadım. Adeta sihirli bir değnek değdi de konuyu mutlu sona doğru birbirine bağlayarak bitiriverdi. Acaba rahatsız mıydı da, acaba, sıkılmış mıydı da, acaba başka bir sebepten mi. Hep acaba acabalar ile kitabı bitirdim. Hatta Acaba bunun sonunu kendisi yazmadı mı diye de düşündüm. Bilmem yanılıyor muyum. Bu hususta aynı görüşte olan ve bu konu hakkında bilgi sahibi varsa onlardan bunu öğrenmek isterim.
Lakin Seri bir bütünler içinde muhteşem...

Veee son kitap...
Kitap, savaş mağduru bu insanların ortak bir yaşam kurma çabalarını anlatıyor. Ancak bu umutsuzluğun romanı değil. Umut her zaman vardır.
Bir sitede şöyle yazıyordu;
Fırat Suyu Kan Akıyor Baksana'yı, Bir Ada Hikayesi Dörtlemesi’nin tümünü katiyen okumamak gerekli, evet. Yoksa Yaşar Kemal içinize sonsuz bir doğa- insan sevgisi koyup; tarihe, uluslara, devletlere, savaşlara, göçlere, kırımlara dair toplumsal ve politik bir durugörü sahibi yapabilir sizi maazallah…

Yaşar Kemal Milliyet gazetesine verdiği röportajda dörtlemenin oluşumunu şöyle anlatıyor:
“Bizim köyümüzde okul yoktu. İlkokulu okumak için Kadirli’de bir akrabamızın evine gittim. Bir süre orada kaldım. Ama o evde kalmak istemediğim için okula kendi köyümden yürüyerek gidip gelmeye başladım. Yürürken hep bir köyden geçiyordum. Bu köyle ilgili bazı şeyler duymuştum. Bu bölgeye yabancı insanlar gelmiş, yerleşmişler. Sıtmadan ölmüşler, etraftan çeşitli kötülükler görmüşler. İlkokulun sonuna kadar o köyden hep geçtim. Hep hikayelerini duydum, dinledim. Biraz büyüdüm, ilkokulu bitirdim. Köyün önünden tekrar geçtim. Büyük bir baca gördüm. O bacayı Ceyhan Irmağı’ndan topladıkları taşlarla yapmışlar. Kalın yüksek bir baca… Ortaokula geldiğim zaman Hemite köyünde babamın akrabalarından annemin de arkadaşı bir kadın bana o köyde ne olduğunu anlattı. Birlikte ormanın içine gezmeye gittik. Kadın, ‘Bak oğlum. Burada göçebeler, mübadiller vardı. Bunlar Yunanistan’dan gelen Türklerdi. Böyle üç köy vardı Anavarza’nın yanında. Çok güzel köyler.’ Bu köyü, hikayesini öğrendim. O köye yerleştiklerinde çok güzel evler yapmışlar, köyü güzelleştirmişler. Etraftaki köylüler bu insanlara zulüm yapmışlar. Bu insanlar ”Bir gün gideceğiz” deyip gitmişler. 15-16 yaşıma geldiğimde bu insanların nereye gittiklerini bulmaya çalıştım. Bulamadım. Bulamadığıma çok üzüldüm. Abidin Dino’ya bu Çukurova’daki köyün, mübadillerin hikayesini anlattım. ‘Ne duruyorsun, en güzel konu bu. Bunu şimdiye kadar hiç kimse doğru dürüst yazmadı. Doğru dürüst diyorum ama belki de kimse yazmadı’’dedi…
…Ben ”Bir Ada Hikâyesi” romanlarımda mübadeleyi yazdım. Benim için mübadele sadece bu romanlarda anlattığım mübadele demek değil. Benim ailem de mübadele yaşamış. Ruslar Van’a geldiği zaman bizimkiler sürgün olmuşlar. Bütün Anadolu’da gezmişler, Çukurova’da bu köye yerleşmişler. Bu mübadele hikayesini bu hırsla yazdım. Bu dörtlü belki de roman gibi roman değildir, acılarımı, üzüntülerimi, öfkemi, sevinçlerimi, sevgimi döktüğüm belki başka bir anlatım çeşididir.”
Tavsiye üzerine okudum ve çok beğendim. Tavsiye ediyorum, keyifli okumalar...

Yaşar Kemal'in adasındaki sükunet, sakinlik okuyanın ruhuna o kadar güzel işliyor ki, Yaşar Kemal sevgiyi,birliği, sakinliği,doğa farkındalığını içine sindire sindire 4 kitapta ancak aktarıyor bizlere. İnsanda Kitabın içine girip adada yaşama arzusu uyandıran, suyunu içip havasını koklayıp o güzel ada insanlarıyla dostluk kurma isteğini kabartan bir Yaşar Kemal klasiği.. Savaştan yara almış, mübadelenin vurgununu yemiş; ama varoluşun, iyi niyetin, sevginin, paylaşmanın zenginliğini fark etmiş güzel insanların hikayesi..

Bir Ada Hikâyesi serisinin son eseri olan Çıplak Deniz Çıplak Ada da biter ve seri kitaplıktaki yerini alır. :)

Eserde kahramanlarımızın ilk kitaptan itibaren ada içerisinde yavaş yavaş oturtmaya başladıkları yaşam düzenlerinin anlatımı devam eder. Son eserde çok fazla bir olay olmamakla birlikte ada içerisinde belli yapıların onarılması, dükkânların açılması, ikili ilişkilerin daha açık bir hâl alması gibi unsurlar söz konusudur.

Genel olarak söylemek gerekirse bu eserin diğer üç esere kıyasla çok hafif kaldığını belirtmek isterim. Neden derseniz, serinin başından itibaren cevap bekleyen pek çok soru, çözülmeyi bekleyen pek çok düğüm yer almakta. Eserin sonuna doğru sanki sihirli bir değnek değmişçesine her soru bir cevap buluyor. Yalnız bu durum o kadar hızlı bir şekilde gelişiyor ki mantık çerçevesine oturmakta ve hazmetmekte epey zorlandım. Son 20, 25 sayfanın sanki karışık bir metin halinde yazılmışçasına bir izlenim vermesinin sebebi de bu sanırım. Çünkü yazar bir anda bütün her şeyi sonlandırmak istercesine konudan konuya atlamış. Bu kısımları okurken zihnim bulandı.

Yaşar Kemal seriyi tamamlamak istemiş fakat çok aceleye gelmiş satırlar. Üzülerek söylüyorum ama bana kalsa serinin son kitabı keşke yazılmamış olsaydı derdim. En azından okuyucu yarım kalan konuları hayal gücüyle tamamlayabilirdi ve son kitapta yaşadığı hayal kırıklığıyla karşılaşmazdı. Benim için kimi zaman sıkıldığım, kimi zaman zevk aldığım uzun bir yolculuktu bu seriyi okumak. Son eserin daha acemi olması ilk üç esere gölge düşürmüyor benim nazarımda. Sadece var olan beklentimin boşa çıkmasına üzüldüm. Sağlık olsun, Yaşar Kemal de var olsun diyelim.

"Allah insanoğlunu savaşta da, barışta da susuzlukla, açlıkla, zulümle, savaşla terbiye etmesin."

Kitabı okumuyorsun bildiğin kitabın içinde yaşıyorsun. Bir ada ve bu ada yazgısı farklı farklı olan insanlarla dolu. Kimi vatanından sürgün, kimi asker kaçağı, kimi aşka sürgün... Olaylar bir adada ve başlarından türlü türlü olaylar geçmiş insanların hayatlarının bir karede ustaca buluşmasına şahit oluyorsunuz. Konusu I.Dünya Savaşı yıllarında yaşanan hayatlardan birkaçı bir fotoğraf karesi şeklinde anlatılmasıdır.

Bu kitap serisinin dördüncü ve son kitabı. Ilk üç kitabı okumamış olmama rağmen damakta hoş bir tat bırakan, insan ilişkilerine dair güzel nüanslar içeren bir eser. Aynı zamanda karakterlerin hikaye içerisindeki yolculuğu bakımından Anadolunun sade ve içten insanını ve bugün ona duyulan özlemi pekiştiriyor. Kahramanlar, sevdalar, sahip çıkmalar, dost olmalar.. Bugün gerçekliğinden yana özlediğimiz ne varsa sıcaklığını hissetmek mümkün. Ve sanırım muhtemel.

Evet alelacele kapanış yapılmış, evet birçok konu havada kalmış, evet birden fazla cümlede düşüklük vardı. Ne olursa olsun, ben mutlu sonları seviyorum arkadaş. Serinin diğer kitaplarında olduğu gibi sarıp sarmalamıyor hikaye ama karakterlerin muratlarına erip ermediğini öğreniyoruz en azından. Ya kitabı bitiremeden ölseydi rahmetli Yaşar Kemal? Bir de bu açıdan bakmak lazım. =) Tüm seriyi tavsiye ederim. =)

Yaşar Kemal'in dünya görüşünü yansıtan son serinin son kitabı.. Yaşar Kemal mutlaka okunmalı. Ada metaforunu o da kullanmak istemiş ve işlemiş.

Yaşar Kemal'in okuduğum ilk eseri. Her okurun böyle güzel kıymetli bir yazarın en az bir kitabını okuması gerektiğini düşünüyorum. Konusu Lozan antlaşması sonrasında Yunanistan ile yapılan nüfus mübadelesi sırasında bir adaya yerleşen halkın adadaki yaşamı. Yaşar Kemal o kadar güzel bir ada tasvir ediyor, umudu, sevgiyi o kadar güzel anlatıyor ki hem yazarın diline hayran kalıyor hem de o adada o insanların arasında yaşamak istiyorsunuz. İlk 3 kitap gayet güzel akıcı bir şekilde bitti. Ancak 4. kitap açıkçası sonlara doğru sıkıcı olmaya başladı. Yazar sanki bitse de gitsek modundaydı. Ancak bu kusur kesinlikle serinin okunmasına engel değil.