Yabancı Albert Camus

Toplum ve toplumu oluşturan insana dair ve yine toplumca oluşturulmuş değer yargılarına karşı uyumsuz olan kahramanın topluma yabancılaşmasını, toplumu oluşturan diğer bireylerce ötekileştirilmesini konu alan varoluş felsefesine ve insan algısına dair düşündükçe derinleşen müthiş bir eser. Kitabı okuduktan sonra aldığınız lezzet okurken aldığınızdan daha fazladır.

Camus ve Sartre’ın isimleri çoğunlukla birlikte anılır. İkisi de Edebiyat dalında Nobel kazanmıştır. Sartre daha yaşlı olmasına rağmen, Camus daha erken erişmiştir bu ödüle. Edebiyat denilince Camus’yu kıyas götürmeyecek şekilde farklı bir yere koyarım ben. Benim nazarımda Camus, birkaç gömlek üstündür Sartre’dan.

“Yabancı” bizim ülkemizde de çok okunan eserlerden biridir. Ve genel çerçevede, bizdeki edebiyat çevrelerince idam karşıtı en sert romanların başında kabul edilir. Zira romanda polisin ve adli mekanizmanın berbatlığı, her an hata yapmaya müsait yapısı çok güzel verilmiş. Bu bile idam karşıtı olmak için yeterli olabilir. Spoiler vermemeye çalışarak biraz açalım.

Romanın özeti; anti-sosyal, Meursault adında bir Fransız basit bir olay sonunda bir Cezayirli Arap’ı öldürür. Yargılamanın sonucunda İdama mahkum edilir.

Bu yargılama sürecinde, Meursault’nun anti sosyalliği, annesinin ölümüne ve hayatında cereyan eden tüm olaylara karşı umursamaz, bir absürtlük sınırına varacak denli kayıtsız-tepkisiz olması çok güzel verilmiş. Hatta savcı, Meursault’yu Arap’ı öldürdüğünden çok, bu kayıtsızlığından dolayı suçlar. Mahkeme adeta bu sorumsuzluğun-tepkisizliğin yargılanmasıdır.

Bu romanı ilk okumamı 1984-85 yıllarında yapmıştım. Bu son okumamda en çok dikkatimi çeken nokta, romanın her aşamasında ölen kişinin sıradan bir Arap olarak küçümseniyor olması, herkese adıyla seslenilirken maktulün adının olmayıp sadece -Arap- olmasıydı. O zamanlar dikkatimi çekmemiş ya da bu ince ayrıntıyı görecek bilince sahip değilmişim. Bu durum okurda, katilin idamına karşı bir direnç, ortada maddi bir hata var, hissi uyandırıyor. En azından bende böyle oldu.

İkinci kez okumama sebep olan şey, bir yerde okuduğum bir yorumda, bir Arap okurun “Camus, sömürge Cezayir’inde bir Arap’ın, hele de bir Fransız’ı bıçaklamış olanının, öldürülmesi suç sayılmadığı halde, böyle hayali bir mahkeme kurup, sömürgeci Fransa’yı, olmayan özellikler uydurup, temize çıkarmakla” suçlaması, devamında “Camus’nun Cezayirli olmasını saçma bulup doğduğu, büyüdüğü toprakların dilleri olan Arapça ya da Berberice konuşamayan Cezayirli mi olur, o kolonyalist, ortalama bir Fransız’dan başka bir şey değildi ve Cezayir bağımsızlık hareketine mesafeli bir Parislidir,” yazmış olmasıydı.

İşin siyasal yanını bir kenara koyuyorum.

Hiç kuşku yok ki, bu eser farklı okuma biçimleriyle yorumlanabilecek kült bir eserdir. Varoluşcu okumalarla yapılan değerlendirmelerde “yabancı” Meursault’dur. Bizim edebiyat çevrelerimizde de, Z.Demirkubuz’un bu eserden hareketle yaptığı “Yazgı” filminde de “yabancı” olarak Musa’ya vurgu yapılır.

Bir zamanlar böyle düşünmüş olsam da bu ikinci okumamdan sonra konuya farklı bakıyorum. Bu romanın “yabancı”sı bir ismi olmayan Arap’tır. Meursault’un ateş ettiği bu isimsiz Arap, bir insan değil, kendi içindeki arzudur. Bu öldürmek istediği arzu, anneye duyulan arzudur. Yoksa, her şeyi saçma bulup sorumsuz-tepkisiz olan Meursault, bu denli tepkiyle ve üst üste ateş eder miydi? Ölen insan için, tüm dile getirildiği mahkeme boyunca, bir kez bile üzülmemiş olması nasıl açıklanabilir? Hem mahkemede hem çevresinde bu şekilde yargılanması ancak böyle bir değerlendirmeyle anlam kazanır.

Yabanci, topluma ve insanlara yabanci olan degil, toplum tarafindan yabancilastırılmis bir adamin kisa hikayesi aslinda. Ve yabancilastırılmasinin altinda yatan tek etken hayata bakisinin diger insanlardan farkli olmasi, herkes gibi olmamasi...
Cok yalin cok akici bir dille kitabin bas kahramani Meursault'un yasam, olum, suc. ceza, tanri, aile, ask, sevgi, baglilik gibi kavramlari butun nesnelligi ile okuyucuya aktarmistir. Etkileyici bir kitap...

Albert Camus’un dünya görüşü, yaşamın anlamsızlığından, saçmalığından kaynaklanan bir anlayış kavrayıştan yola çıkmaktadır. Değil mi ki yaşam, bir yerde ölümle yani yoklukla sonuçlanıyor, öyleyse nedir bu didinip durma, bu yedim-içtim. aldım-verdim, benimsenin kavgasının anlamı?
Albert Camus için yaşam, insan yaşamı, bir saçma, bir anlamsız, bir akıl dışı, bir mantık dışı yaşamdır. Yani. başlangıçta bir karamsarlık, bir umutsuzluktur söz konusu olan. Ama umutsuzluktan yola çıkmak, sonuna dek umutsuz olmayı gerektirir mi? Hayır, diyor, Albert Camus.

Yabancı kelimesi çok şey çağrıştırıyor insana aslında. Bu çağrışımlardan yola çıkarak büyük bir ümitle aldığım bu kitap evet güzeldi ama beklentim çok yüksek olunca istediğimi alamadım galiba. Kitap toplum tarafından yabancılaştırılmış kahramanımızın yaşadıklarını kısa ve öz biçimde anlatmış. Kahramanın bazı hareketlerini kendime de benzettim aslında. Kitapla alakalı en büyük sorunum ise okurken kitabın kaybolmuş olmasıydı o yüzden kitap uzun sürdü. Tüm ailemin seferberliğiyle buldum kitabı çok şükür. Bulunduğu gün bitti zaten. Ufak çaplı bir kalp krizi yaşattı bana o yüzden kitaplığımda farklı bir yere sahip olacak tıpkı kitaplığımdaki tüm kitaplar gibi.

Hayatın anlamını kavramış bir insanın yaşamını okudum. Toplum tarafından - bunlar henüz hayatı kavrayamamış günlük yaşayan insanlar topluluğu oluyor- dışlanan herkesleştirilmeye çalışılan kendimden bir parça bulduğum YABANCI. Kitabı okuduktan sonra uzun , çok uzun bir süre etkisinden çıkamadım. Bir süre yabancı gibi yaşadım onun gibi düşündüm, onun gibi yedim içtim ve galiba onun gibi dışlandım. Neden insanlar böylelerini sevmez? Tamam kabul ediyorum kahramanımız kadar kayıtsız olmak normal değil -En azından kitabın ilk cümlesini: 'Bugün annem öldü ya da dün tam hatırlamıyorum' okurken bende bu nasıl bir sorumsuzluk dedim. Ama çıkarları için arkadaşlarını dostlarını arkadan vurmak, sırf daha fazla para kazanmak için diğer insanların yaşamını hiçe saymak ve bunun gibi daha birçok kötü işler çok mu normal? Yıl 2015 ve bunlar çok normal! Her neyse ' İnsanlık belki örselendi fakat ölmedi' sözüyle kendimi avutuyor ve siz okuyan güzel kesimi bir parça Yabancı olmaya davet ediyorum. Kitabı henüz okumamış olanlara ve kitabı okuyup ta doyamamış olan arkadaşlarıma keyifli okumalar dilerim.

Spoiler içerir!

Kitap bana göre dört bölümden oluşuyor;

1. Meursault'un annesinin ölüm haberini alması üzerine bakımevine gitmesi ve cenaze törenini anlatır. Meursault annesinin ölümüne hiç üzülmemiş gibidir, bilakis sigarasını, kahvesini içer hayatını aynı tek düzelikte yaşamaya devam eder. Hayattaki herşey ona sıradan gelmektedir, üzülmez, şaşırmaz, sevinmez. Hep olsa da olur olmasa da modundadır...
2. Cenazenin ertesi günü kız arkadaşı ile birlikte olur, denize girer sinemaya giderler. Sanki dün annesi ölmemiş gibidir... Komşusu Raymond'a yardım eder. Bir gün hep beraber deniz kenarına bir arkadaşlarına giderler. Burada Meursault anlamsız şekilde bir cinayet işler...
3. Hapishane kısmı. Burası kitabın beğendiğim kısmı. Özgürlüğün kısıtlanmasını çok güzel anlatmış. Zweig'in Satranç'ındaki kısımları anımsattı bana..
4. Duruşma süreci, karar anı ve infazı bekleyiş... İnanç ve inançsızlık... Karakterimiz için ölse de olur ölmesede... Bu ruh hali, bu sönüklük beni çok sıktı...

Daha önce Düşüş'ü okumuştum onda da benzer haller vardı. Albert Camus'u sevmedim. Bu böyledir, beni yadırgamayın. Bazı yazarları severken bazıları size göre değildir...

Meursault karakteri beni çok derinden etkiledi çünkü bir zamanlar onun gibi duygusal olarak en düşük seviye halindeydim. Tek farkımız ben dünya ile bağlantımı iyice zayıflatıp daha çok fantastik diyarlarda yaşıyordum. Bu dünyada mutluluğun azıyla yetindiğim için birçok fırsatı kaçırdım(Karakterde benzer durum içerisinde bence). Kitabı genel olarak değerlendirirsek dili rahat yormayan cinsten, kurgu basit ve sade ben boşluk göremedim. Konu ele alışı süslemede bulunmadan direk özünü veriyor. İç çatışmaları çok güzel yansıtmış. Bence herkesin okuması gereken kitaplardan biri.

Bu kitap roman diye geçiyor ama benim için uzun bir öykü gibi oldu. Rahatlıkla okunabilecek bir dili var. Kitapta hikayesi anlatılan kişi tam anlamıyla ''kayıtsız'' biri. Hiçbir şeye ilgi duymayan, sığ ve sadece nefes alan bir insan. Yazar bunu güzel ifade etmiş. Her şeye ''yabancı'' bir karakteri çizmesini beğendim. Altı çizilecek bazı satırlar da sonrasında ilgi çekebilir. Tam olarak; doğdum, yaşadım ve ''var olmadım'' kişisi.

-Bugün annem öldü veya dün tam hatırlamıyorum.

On defa okuyup , üzerinde tekrar tekrar düşünüp , ağırlığını hissettiğim ; bu cümleyle muhteşem bir girişe sahip olan bu enfes kitabı şiddetle tavsiye ediyorum.