Yabancı Albert Camus

Toplum ve toplumu oluşturan insana dair ve yine toplumca oluşturulmuş değer yargılarına karşı uyumsuz olan kahramanın topluma yabancılaşmasını, toplumu oluşturan diğer bireylerce ötekileştirilmesini konu alan varoluş felsefesine ve insan algısına dair düşündükçe derinleşen müthiş bir eser. Kitabı okuduktan sonra aldığınız lezzet okurken aldığınızdan daha fazladır.

Camus ve Sartre’ın isimleri çoğunlukla birlikte anılır. İkisi de Edebiyat dalında Nobel kazanmıştır. Sartre daha yaşlı olmasına rağmen, Camus daha erken erişmiştir bu ödüle. Edebiyat denilince Camus’yu kıyas götürmeyecek şekilde farklı bir yere koyarım ben. Benim nazarımda Camus, birkaç gömlek üstündür Sartre’dan.

“Yabancı” bizim ülkemizde de çok okunan eserlerden biridir. Ve genel çerçevede, bizdeki edebiyat çevrelerince idam karşıtı en sert romanların başında kabul edilir. Zira romanda polisin ve adli mekanizmanın berbatlığı, her an hata yapmaya müsait yapısı çok güzel verilmiş. Bu bile idam karşıtı olmak için yeterli olabilir. Spoiler vermemeye çalışarak biraz açalım.

Romanın özeti; anti-sosyal, Meursault adında bir Fransız basit bir olay sonunda bir Cezayirli Arap’ı öldürür. Yargılamanın sonucunda İdama mahkum edilir.

Bu yargılama sürecinde, Meursault’nun anti sosyalliği, annesinin ölümüne ve hayatında cereyan eden tüm olaylara karşı umursamaz, bir absürtlük sınırına varacak denli kayıtsız-tepkisiz olması çok güzel verilmiş. Hatta savcı, Meursault’yu Arap’ı öldürdüğünden çok, bu kayıtsızlığından dolayı suçlar. Mahkeme adeta bu sorumsuzluğun-tepkisizliğin yargılanmasıdır.

Bu romanı ilk okumamı 1984-85 yıllarında yapmıştım. Bu son okumamda en çok dikkatimi çeken nokta, romanın her aşamasında ölen kişinin sıradan bir Arap olarak küçümseniyor olması, herkese adıyla seslenilirken maktulün adının olmayıp sadece -Arap- olmasıydı. O zamanlar dikkatimi çekmemiş ya da bu ince ayrıntıyı görecek bilince sahip değilmişim. Bu durum okurda, katilin idamına karşı bir direnç, ortada maddi bir hata var, hissi uyandırıyor. En azından bende böyle oldu.

İkinci kez okumama sebep olan şey, bir yerde okuduğum bir yorumda, bir Arap okurun “Camus, sömürge Cezayir’inde bir Arap’ın, hele de bir Fransız’ı bıçaklamış olanının, öldürülmesi suç sayılmadığı halde, böyle hayali bir mahkeme kurup, sömürgeci Fransa’yı, olmayan özellikler uydurup, temize çıkarmakla” suçlaması, devamında “Camus’nun Cezayirli olmasını saçma bulup doğduğu, büyüdüğü toprakların dilleri olan Arapça ya da Berberice konuşamayan Cezayirli mi olur, o kolonyalist, ortalama bir Fransız’dan başka bir şey değildi ve Cezayir bağımsızlık hareketine mesafeli bir Parislidir,” yazmış olmasıydı.

İşin siyasal yanını bir kenara koyuyorum.

Hiç kuşku yok ki, bu eser farklı okuma biçimleriyle yorumlanabilecek kült bir eserdir. Varoluşcu okumalarla yapılan değerlendirmelerde “yabancı” Meursault’dur. Bizim edebiyat çevrelerimizde de, Z.Demirkubuz’un bu eserden hareketle yaptığı “Yazgı” filminde de “yabancı” olarak Musa’ya vurgu yapılır.

Bir zamanlar böyle düşünmüş olsam da bu ikinci okumamdan sonra konuya farklı bakıyorum. Bu romanın “yabancı”sı bir ismi olmayan Arap’tır. Meursault’un ateş ettiği bu isimsiz Arap, bir insan değil, kendi içindeki arzudur. Bu öldürmek istediği arzu, anneye duyulan arzudur. Yoksa, her şeyi saçma bulup sorumsuz-tepkisiz olan Meursault, bu denli tepkiyle ve üst üste ateş eder miydi? Ölen insan için, tüm dile getirildiği mahkeme boyunca, bir kez bile üzülmemiş olması nasıl açıklanabilir? Hem mahkemede hem çevresinde bu şekilde yargılanması ancak böyle bir değerlendirmeyle anlam kazanır.

Yabanci, topluma ve insanlara yabanci olan degil, toplum tarafindan yabancilastırılmis bir adamin kisa hikayesi aslinda. Ve yabancilastırılmasinin altinda yatan tek etken hayata bakisinin diger insanlardan farkli olmasi, herkes gibi olmamasi...
Cok yalin cok akici bir dille kitabin bas kahramani Meursault'un yasam, olum, suc. ceza, tanri, aile, ask, sevgi, baglilik gibi kavramlari butun nesnelligi ile okuyucuya aktarmistir. Etkileyici bir kitap...

Kitap incelememe öncelikle bir solukta bitirmek gibi bir hata yapmayın diyerek başlamak istiyorum. Sayfa sayısı olarak buna müsait olmakla birlikte içerisinde var olan o güzel düsünceleri sindire sindire, üzerinde uzun uzun düşünerek, hissederek okumanızı öneririm. Okuduğum ilk Albert Camus kitabı bu ve kesinlikle devamını getireceğimden hiç kuşkum yok. Albert Camus'nün dünya görüşü beni cidden çok etkiledi. "Mutluluk, bir yerde ve her yerde, hiçbir şey beklemeden dünyayı, insanları sevmektir." Diyor Albert Camus. Ve kitapta size çokça neden yaşadığınızı ve nasıl öleceğinizi de düşündürtüyor.
Konusuna gelecek olursak, baş kahramanımız Meursault'un saçma kavramından uzak, saçma duygusu üzerine yaşamını anlatıyor. ( Bu arada bunu söylemeden geçemeyeceğim, okurken Meursault kişisini Suç ve Ceza- Raskolnikov karakterine benzettim ara ara. Bu yönüyle çok hoş bir dejavu oldu benim için.)
-Spoiler Olabilir-
Meursault öyle bir karakter ki; sevip sevmemek, evlenip evlenmemek, bir hiç yüzünden adam öldürmek ve dahası annesinin ölümüne hatta kendi ölümüne bile duygusuz kalabilen, bunları kendine dert etmeyen, tüm saçmalıkları üzerine saçma bir hayat yaşamakta olan bir karakter. Şu ana kadar okuduğum karakterlerden en farklısı kesinlikle. Ve Meursault' un aklımdan uzun bir süre cıkmayacagını düsünüyorum.

Albert Camus’un dünya görüşü, yaşamın anlamsızlığından, saçmalığından kaynaklanan bir anlayış kavrayıştan yola çıkmaktadır. Değil mi ki yaşam, bir yerde ölümle yani yoklukla sonuçlanıyor, öyleyse nedir bu didinip durma, bu yedim-içtim. aldım-verdim, benimsenin kavgasının anlamı?
Albert Camus için yaşam, insan yaşamı, bir saçma, bir anlamsız, bir akıl dışı, bir mantık dışı yaşamdır. Yani. başlangıçta bir karamsarlık, bir umutsuzluktur söz konusu olan. Ama umutsuzluktan yola çıkmak, sonuna dek umutsuz olmayı gerektirir mi? Hayır, diyor, Albert Camus.

CAMUS’NÜN YABANCI’SINDAN AYNAMA YANSIYANLAR
Albert Camus’nün, yayımlandığı 1942 yılından itibaren en çok tanınan ve ses getiren romanı olan Yabancı’nın ana kahramanı, Meursault isminde sıradan bir adamdır. Roman, son derece basit bir olay örgüsüne sahip olmasına rağmen varoluşçu felsefenin temel izleklerini başarıyla yansıtmasından dolayı çok sevilmiş ve çok okunmuştur.
Roman, kahramanın ağzından annesinin ölümünü haber veren, “Bugün annem öldü. Belki de dün, bilmiyorum.” şeklindeki giriş cümlesiyle açılır. Bir roman daha ilk cümleden okuyucusunu romanın atmosferine sokmayı başarıyor, okuyucuyu şaşırtıp onda soğuk duş etkisi yaratabiliyorsa o iyi bir romandır ve devamında da beklentileri boşa çıkarmayacaktır. Yabancı, bu bakımdan daha ilk cümlesiyle Meursault’nun karakterini okuyucuya hissettirmeyi başarır. Roman kahramanı, maddi imkanlarının yetersizliği ve başka bazı sebeplerden dolayı annesini bakımevine bırakmış, bir büroda masa başı bir işte çalışan -kahramanın tam olarak ne iş yaptığını bilmemekle birlikte sık sık patronun adının geçmesinden bir patron denetiminde çalışılan masa başı bir iş olduğu yorumu yapılabilir- Marie isminde bir kız arkadaşı ve bir iki komşusu olan, sıradan ama aslında sıra dışı bir adamdır.
“Peki çok sıradan görünen tüm bu özelliklerine rağmen onu sıra dışı yapan nedir?” Sorusunu soracak olursak tek kelimeyle “kayıtsızlık” diyebiliriz. Meursault, annesinin ölümü de dahil her şeye pek de alışılmış tepkiler vermeyen, aslında hayatı olduğu gibi kabul etmiş ve o hayatın içinde edilgen bir tavır takınmış bir adamdır. Meursault, tüm bu özellikleriyle, Camus’nün varoluşçu felsefeyle ilgili temel düşüncelerini ifade ettiği Sisifos Söyleni’nde bize tanıttığı “uyumsuz insan”ı da çağrıştırır. Camus, buradaki uyumsuz (absürd) sıfatını, evrenin mantığa aykırılığını gören, tutarsızlığını anlamış, her şeyi olduğu gibi kabul etmiş bilinçli insan anlamında kullanmıştır. Peki Meursault bilinçli midir? Pek değil. Peki Meursault, Sartre’ın “Varoluşçuluk Bir İnsancılıktır” adlı o uzun felsefi denemesinde anlattığı, kendi kendini dünyada yeniden kurma başarısını gösterecek olan aktif insan mıdır? Bence hayır.
Peki Yabancı romanının bu kadar geniş kitlelerce sevilmesini ve okunmasını sağlayan temel sırrı nedir? Bence kahramanın yapmacıksız, doğal, samimi tavrıdır. Meursault’nun kendine göre bir hayat felsefesi vardır ve kahraman romanın sonuna kadar- kaybedeceğini, yalnız kalacağını, dışlanacağını, idama mahkum edileceğini bilse de- bu felsefeden hiç vazgeçmez. Örnek mi? Marie isminde kısa bir süre iş yerinde birlikte çalıştıkları güzel bir kadınla arkadaşu olur. Onu fiziksel olarak beğenir ve onunla ilişkisi başlar. Fakat bu ilişkide Marie’nin beklentilerine rağmen son derece kayıtsız bir tavır takınır. İşin ucunda Marie’yi kaybetme ihtimali olduğu halde ona karşı hep dürüst davranır. Genç kadının ısrarlı sorularına rağmen onu sevmediğini tekrarlar. Belki bu çok ağırdır ve böylesi bir dürüstlük bir kadın için kaldırılabilir bir şey değildir, ama Marie onun tuhaf biri olduğunu, onu bu sebeple sevdiğini ama günün birinde ondan bu sebeple nefret edeceğini söyleyerek bu durumu kabullenir. Meursault’nun Marie’yle aralarında evlilikle ilgili geçen diyaloglar da oldukça ilgi çekicidir:
"Akşam Marie beni görmeye geldi, kendisiyle evlenmek isteyip istemediğimi sordu. Benim için fark etmediğini eğer o istiyorsa evlenebileceğimizi söyledim. O zaman da, onu sevip sevmediğimi sordu. Ben de yine daha önceki gibi cevapladım, bunun bir anlamı olmadığını ama elbette onu sevmediğimi söyledim. 'Öyleyse neden evleneceksin benimle' diye sordu. Ben de ona bunun bir önemi olmadığını ama o arzu ediyorsa evlenebileceğimizi anlattım. Zaten bunu isteyen de oydu, bana düşen evet, demekti. O da evliliğin ciddi bir iş olduğunu belirtti. Ben, 'Yoo,' diye cevap verdim."(s.47)
Mersault'nun komşusu Raymond’la olan ilişkisi de ilgi çekicidir. Raymond’ın belalı bir sevgilisi vardır ve bu çapraşık ilişkisi bir şekilde Meursault’yu da etkiler ve Raymond’ın silahını başına bir iş açmaması için muhafaza etmek için aldığı sırada karşıdaki adamın bıçak çekmesi sonucu olaya istemeden müdahil olup dört el ateş eder ve bu durum onun sonunu hazırlar. Uzun ve yorucu bir mahkeme süreci sonrasında ölüme mahkum edilir. Masum bir adamken bir anda caniye ve haine dönüştürülmüştür. Ancak o tüm bu olup bitenler karşısında soğukkanlılığını daima muhafaza eder. Annesinin ölümüyle ilgili sorulara son derece samimi cevaplar verir. Avukatının tüm çabalarına rağmen olduğu insan olmaktan vazgeçmez. Ne idam cezasına çarptırılacak olması, ne toplumun gözünde hain ilan edilmesi, ne onun için eriyip biten Marie umurundadır. Ve işin garibi bütün bunları o kadar doğal bir şekilde yapar ki Meursault’ya kızamazsınız. Meursault, tüm bu doğal halleriyle bana İvan Gonçarov’un kahramanı Oblomov’u hatırlattı. Biliyorum Oblomov pek çok okuyucu tarafından tembelliği ve umursamazlığı, hatta işlerini sürekli ertelemesi ile hatırlanan bir kahramandır, ancak diğer taraftan Oblomov kendinden taviz vermemesi ve çocukluk derecesindeki saf ve doğal halleriyle Camus’nün kahramanıyla birleşir.
Varoluşçu felsefenin temel argümanlarından biri olan hayatın mevcut haliyle anlamsız olduğu görüşü ki Camus bunu Sisifos efsanesinden yola çıkarak anlatır. Tanrıların, hep yeniden aşağıya yuvarlanacak olan taşı tepeye çıkarmakla cezalandırdıkları Sisifos, cezasını bilinçli olarak kabullenir ve tekrar yuvarlanacağını bildiği halde taşı bütün gücüyle yukarı taşır. İşte dünyaya atılmış olan insan da böyledir. Hayat anlamsız olsa da insan bu dünyada tek başına olmasının bilinci içinde kayasını her seferinde o tepeye çıkarmak zorundadır. "Peki Camus’nün kahramanı hayatı anlamsız bulur mu?" diye soracak olursak bence Meursault ânı yaşayan, ânın bilincinde olan bir kahramandır. Marie ile denizde yaşadığı keyifli anların tadını sonuna kadar çıkarır, birlikte birtakım oyunlar oynarlar, idam edileceğini bile bile hücresinden görünen gökyüzünün ve yıldızların tadına varır, gelecek endişesi, kaygısı taşımaksızın durumu kabullenir ve adapte olur, vee hepsinden ötesi başına ne gelirse gelsin kendinden taviz vermeden olduğu kişi olmaya devam eder. Romanın sonlarında papazın tüm ısrarlarına rağmen kendi düşüncelerini savunmaya devam eder.
Yabancı hakkında çok şey söylemek mümkün, ancak bunlar benim aynama yansıyanlar. Bir eseri okuyan herkes o romanda kendine göre bir şeyler buluyorsa o roman iyi romandır ve muhakkak okunup ona göre karar vermelidir. Herkese iyi okumalar…

-Bugün annem öldü veya dün tam hatırlamıyorum.

On defa okuyup , üzerinde tekrar tekrar düşünüp , ağırlığını hissettiğim ; bu cümleyle muhteşem bir girişe sahip olan bu enfes kitabı şiddetle tavsiye ediyorum.

Meursault’ın yaptıkları Camus’nün hayatını anlatmasa da düşündükleri, yaşayış şekli ve savundukları Camus’nün kendisini yansıtmaktadır. Camus’nün savunduğu akımın savunucusudur Meursault. Her yazar-karakter ilişkisinde olduğu gibi Albert Camus ve Meursault arasında da keskin ve sıkı bir bağ vardır. Çünkü düşünceler karakter-yazar ilişkisinin kesişim noktasıdır.

"Bazı yazarlar vardır ki bir kitabıyla kişi üzerinde büyük tesir bırakabilir." İşte bu sözlerle başladım bu kitaba ve kitap bu sözlerin hakkını verdi.



Ahlak kavramını temellendiremeyen her ateist gibi Camus 'ta (Kitabın baş kişisi Meursault' ta can bulmuştur. ) Ahlak' ı temellendiremiyor.
Ateizm, Varoluşçuluk felsefenin düşünürleri belki bu temellendirmeyi yapabilseler fikirlerine kendileride inanabilirlerdi.


'Bir Yaratıcı 'nın olmayışı, ölümden sonra hayatın olmayışı' fikri kişiyi tam anlamıyla bir boşluğa bırakıyor: tıpkı hayatına, çevresine anlam veremeyen Mersault gibi.
Annesinin ölümü, arkadaşlık ilişkileri, evlilik gibi kişinin hayatını önemli ölçüde etkileyen olaylara, hatta idam kararına bile kayıtsız kalan ; 'sonuçta değişen hiçbir şey yok' düşüncesini hayat felsefesi edinmiş bir 'Anlamsız adam, Mersault.'
Hayatına hayvani duygularının yön verdiği Anlamsız Adam'ın işlediği cinayete sebep olarak o sırada yüzüne vuran 'Güneşin sıcaklığını' göstermesi kendisi hakkında ufacık bir fikre sahip olmamızı sağlayabilir.



Bir konuşmasında en anlamsız ölümün araba kazasıyla ölmek olduğunu söyleyen Camus 'un araba kazasında ölmesi gayet anlamlı olmuş.
Kitap arkadaşlığı etkinliği (etkinlikte emeği geçenlere, özellikle kitabı hediye eden kitap dostum Rabia Nur Tekkaya ya çok teşekkür ediyorum. ) ile okuma fırsatı bulduğum bu kitap ( her ne kadar Camus kendisiyle bağdaştıramasada) varoluşçu felsefe ile tanışmamda, bu felsefeyi 'anlamamda' güzel bir kitap oldu.

Kısa bir roman olan bu kitap beni hiç sıkmadı, hatta kendini sevdirdi diyebilirim. Felsefeye ilgisi olanlara özellikle tavsiye edeceğim bu kitabı, ilgisi olmayıpta edebi roman severlere de tavsiye ediyorum ;çünkü bu salt felsefi doktrinlerle doldurulmuş bir eserden çok edebiyatın ışığıyla donatılmış sürükleyici bir kitap.


Okumalısın...

Yabancı kelimesi çok şey çağrıştırıyor insana aslında. Bu çağrışımlardan yola çıkarak büyük bir ümitle aldığım bu kitap evet güzeldi ama beklentim çok yüksek olunca istediğimi alamadım galiba. Kitap toplum tarafından yabancılaştırılmış kahramanımızın yaşadıklarını kısa ve öz biçimde anlatmış. Kahramanın bazı hareketlerini kendime de benzettim aslında. Kitapla alakalı en büyük sorunum ise okurken kitabın kaybolmuş olmasıydı o yüzden kitap uzun sürdü. Tüm ailemin seferberliğiyle buldum kitabı çok şükür. Bulunduğu gün bitti zaten. Ufak çaplı bir kalp krizi yaşattı bana o yüzden kitaplığımda farklı bir yere sahip olacak tıpkı kitaplığımdaki tüm kitaplar gibi.