(Ortadoğuda) Reform ve modernleşmenin giderek artan etkisi, çelişkili biçimde , özgürlüğü artırmamış, otokrasiyi güçlendirmiştir.
Tabii şu da eklenebilir ki , özellikle iletişimde olmak üzere modernleşmenin en son etkileri, ters yöne temayyül etmiştir.