Amerikalik yozuvchi Ernest Xeminguey qalamiga mansub "Chol va dengiz" qissasi anchadan beri oʻqilishi shart kitoblar roʻyxatimda turardi. Adibning eng mashhur asarlaridan boʻlmish ushbu qissasida inson matonati, tirik qolish uchun kurash, oʻz oʻljasini birovga berib qoʻymaslik, sobit maqsadidan toymaslik kabi insonning to ibtidosiga borib taqaladigan instinktlarimiz chiroyli tarzda bayon etilgan.
Keksa baliqchi sal kam uch oylik besamar ovlaridan so'ng, ulkan baliqni ilintirishga erishadi, lekin jonivorning kuchi shu qadar zo'rligidan cholni kunlab sarson qiladi. Mana shu yerda "erkak matonati" degan narsa oʻrtaga chiqadi. "Yana ozroq chida", "Oz qoldi," deya oʻzini ovutib, chalgʻitib, axiyri maqsadiga erishgan qariya Santyagoni, oldinda ortga yoʻl, yoʻl boʻlgandayam xirsdek baliqni tortib ketish mashaqqati turgandi. Mashaqqatning eng kattasi esa yoʻlda uchraydigan, oʻljaga sherik boʻladigan xira "bezorilar" edi.
Aslini olganda asardagi qariya - biz, u tutgan ulkan baliq - ulkan orzularimiz edi. Bu ulkan orzularga erishish uchun esa baliqchi dengizning uzoq sarhadlariga borishi kerak edi. Baʼzi qaltis qarorlarni qilishi va natijada ulkan baliqni qoʻlga kiritganiga qaramay, nimani evaziga degan oʻrinli savol paydo boʻladi. Oxir-oqibatda ulkan baliq tutganining hech qanday maʼnosi qolmadi. Chunki yolgʻiz, anjomlari ham yetarsiz edi. Shu yerda yozuvchi, buyuk orzularimizni roʻyobga chiqarish jarayonida oʻzimizdan boshqasi ishtirok etmasligini eslatgandek goʻyo. Har qancha bizni sevadigan yoki biz sevadigan insonlar boʻlishiga qaramay, baʼzi pillapoyalardan yolgʻiz chiqishga majbur boʻlamiz. "Chol va dengiz" ayni shuning ramzi yangligʻ yozilgan qissadir.
